مطالعه هدفمند؛ رمز و راز موفقيت در آزمون سراسري
بعد از يک برنامه‌ريزي خوب و اصولي براي موفقيت در کنکور، قدم مهم بعدي، شيوه مطالعه درست و اصولي براي کسب آمادگي در آزمون سراسري است؛ در واقع، يک شروع درست و اصولي در مطالعه به شما کمک مي‌کند تا از تلاش خود بهترين نتيجه را بگيريد.
گاه بسياري از دانش‌آموزان را مي‌بينيم که بارها و بارها کتابي را مي‌خوانند و پس از صرف وقت زياد، بدون اينکه اطلاعات قابل ملاحظه‌اي از آن کتاب را درک کرده باشند، خسته و دلزده، کتاب را به کناري مي‌گذارند و ادعا مي‌کنند که مطالب آن، حجيم و سنگين است و مغز ما توانايي درک آنها را ندارد.
همچنين با دانش‌آموزاني مواجه مي‌شويم که مطالب درسي را خوب مي‌خوانند و به خاطر مي‌سپارند، ولي در جلسه امتحان دچار فراموشي شده و هرچه فکر مي‌کنند، نمي‌توانند مطالب فراگرفته شده را به خاطر بياورند. اين دانش‌آموزان، هم وقت و هم انرژي خود را به هدر مي‌دهند؛ زيرا مطالعه کردن نيز، مانند بسياري از فعاليت‌هاي زندگي، داراي فنون و مهارت‌هايي است که به کارگيري آنها باعث مي‌شود تا با تلاش کمتر، بهره‌اي بيشتر از کارمان ببريم و بيهوده انرژي‌مان را هدر ندهيم.
يکي از بزرگترين دغدغه‌هاي ذهني داوطلبان اين است که به چه روشي براي کنکور درس بخوانند. اهميت اين موضوع زماني روشن مي‌شود که شما بدانيد اگر برنامه‌ريزي خوبي داشته باشيد، اما شيوه مطالعه اصولي را در پيش نگيريد، به هيچ وجه نمي‌توانيد نتيجه دلخواهي را در آزمون سراسري کسب کنيد.
بيشتر بخوانيد :
شيوه مطالعه براي آمادگي در آزمون سراسري، از چند سال پيش، بيشتر از گذشته براي داوطلبان اهميت پيدا کرده است؛ زيرا به علت مهم بودن معدل و تاثير آن در کنکور، بايد در طول تحصيل، بسيار خوب و عميق درس بخوانيد و با معدل عالي ديپلم بگيريد؛ از طرف ديگر، سازمان سنجش هم با مفهومي کردن سؤالات در چند سال اخير، داوطلبان کنکور را به خواندن دقيق کتب درسي و عدم استفاده از روش‌هاي کوتاه و تستي، هدايت کرده است؛ به گونه‌اي که بعد از بررسي سؤالات چند سال گذشته کنکور و مقايسه و تحليل روند سؤالات، به اين نتيجه مي‌رسيم که سؤالات به سمت مفهومي و دقيق شدن پيش مي‌روند؛ يعني کاملاً از کليشه‌اي بودن خارج شده‌اند؛ از طرف ديگر، سؤال‌ها طوري طراحي مي‌شوند تا فقط کساني که مطلب را به طور کامل فهميده و ياد گرفته‌اند، بتوانند از بين گزينه‌ها، درست‌ترين گزينه را انتخاب کنند؛ در واقع، سؤالات طوري طراحي شده‌اند که داوطلبان باهوش‌تر، پرتلاش‌تر و ماهرتر انتخاب شوند؛ چون برخي از دبيرستانها و مخصوصاً کلاسهاي کنکور، دانش‌آموزان را به سوي سطحي خواندن و حفظ کردن مطالب سوق مي‌دهند و دانش‌آموزان، به جاي اينکه دروس را به صورت تشريحي و دقيق‌تر بياموزند و نقاط ضعف خود را مرتفع کنند، روش تستي خواندن و نحوه تست زدن را مي‌آموزند؛ در اين ميان، سازمان سنجش، براي مقابله با اين نظام غلط و غير اصولي، سياست مفهوميتر کردن سؤال‌ها و تاثير معدل و سوابق تحصيلي را در پيش گرفته است تا داوطلبان براي فراگيري دقيق و عميق درس‌ها، ارزش بيشتري قايل شوند. همانگونه که متوجه شديد، شيوه صحيح و اصولي درس خواندن، تا حد بسيار زيادي در موفقيت شما تاثير خواهد گذاشت؛ پس در اين مقاله تلاش مي‌کنيم تا مهم‌ترين راهکارها را درباره مطالعه هدفمند و درست به شما ارايه دهيم.
بيشتر بخوانيد :
با تند خوانی، مطالعه عمیق‌تر و بیشتر داشته باشید
دانش‌آموزان کنکوري! سعي کنيد که قبل از حضور در کلاس، درسي را که قرار است داده شود، روزنامه وار بخوانيد تا پيش زمينه ذهنتان آماده دريافت آن درس بوده و در هنگام توضيح مبحث، آمادگي پرسيدن اشکالات و فهميدن کامل درس را داشته باشد.
دقت کنيد از آنجايي که بخشي از وقت خود را در مدرسه مي‌گذرانيد، بايد حداکثر استفاده را از مدرسه، کلاسها، معلمان و دانش‌آموزان زرنگ کلاس داشته باشيد و به خوبي و با دقت، به درس و صحبت‌هاي معلم، که باعث بهتر جا افتادن مطلب مي‌شود، گوش کرده و فعالانه نکات مهم و اشکالات خود را يادداشت کنيد و در آخر کلاس نيز، تمام اشکالاتي را که در ذهنتان است، بپرسيد. تا اينجا 60 درصد يادگيري انجام شده است و 40 درصد بقيه مانده است که البته در روند يادگيري، بسيار مهم است.
دروس آن روز را همان روز بخوانيد و برخي از تمرينهاي کليدي را انجام دهيد تا درس و کاربرد آن در ذهنتان کاملاً جا بيفتد و به بهترين وجه در حافظه‌تان حک شود. دوره دروس و تکميل تمرينهاي حل نشده را به روزي که فرداي آن روز، اين دروس را در برنامه روزانه درسي‌تان داريد، موکول کنيد. حل تست‌ها و تمرينهاي بيشتر را نيز به روزهاي تعطيل و جمعه بسپاريد؛ البته در مورد درس‌هايي مانند: رياضي و فيزيک، اين نکته که شما درس را سر کلاس خوب گوش دهيد و بفهميد هم مهم است؛ يعني فکر نکنيد که اگر درس را سر کلاس نفهميديد، بعداً خودتان آن درس را مي‌خوانيد و ياد مي‌گيريد.
اگر قصد يادگيري کامل و پايدار مطالب يک کتاب را داريد، آن را در سه مرحله بخوانيد؛ در مرحله اول، به صورت سريع، کلي و روزنامه وار به مطالب کتاب نگاهي بيندازيد و از خود سؤال کنيد؛ در مرحله دوم، به صورت عميق و دقيق، مطالب را خوانده و ضمن مطالعه، نکات مهم آن را در آورده و آنها را به صورت طرح شبکه‌اي، از کل به جزء سازمان‌دهي کرده و در کاغذي يادداشت کنيد؛ چرا که با سازمان‌دهي اطلاعات، مطالب کتاب در مغز شما به صورت منظم درجاي خود قرار مي‌گيرند و بازيابي آنها خيلي راحت انجام مي‌شود؛ در مرحله سوم، کتاب را مرور کرده و مباحث آن را از خود بپرسيد يا پس از پايان مطالعه کتاب با دوستتان درباره مباحث آن مباحثه کنيد. پس از نيم ساعت تا چهل و پنج دقيقه مطالعه، پنج تا ده دقيقه استراحت کنيد و به خود پاداشي (مانند خوردن خوراکي مورد علاقه) بدهيد تا به مطالعه علاقه پيدا کنيد. پس از خواندن کتاب، آن را به کناري نگذاريد؛ چرا که پس از يک روز ۷۰ درصد مطالب فراموش مي‌شوند. به منظور جلوگيري از فراموشي و صرفه‌جويي در وقت و زمان، مطالب کتاب را به ترتيب زماني زير مرور کنيد:
مرور اول: يک روز پس از مطالعه، مرور دوم: ده روز پس از مرور اول، مرور سوم: يک ماه پس از مرور دوم، مرور چهارم: سه ماه پس از مرور سوم، و مرور پنجم، که معمولاً براي کنکوري‌ها بايد در خرداد ماه انجام گيرد و به مرور و جمع‌بندي نهايي معروف است؛ البته اين نحوه تقسيم‌بندي، غير قابل تغيير نيست و شما مي‌توانيد با توجه به سختي يا آساني يک درس، مقدار مطلبي که در هر مطالعه مي‌خوانيد و قدرت حافظه و يادگيري خود، مدت زمان مرورها را تغيير دهيد.
حتماً به خاطر داشته باشيد همانگونه که شروع خواندن يک درس جديد اهميت خاصي دارد، مرورهاي آن نيز مهم است و شما در اين مرحله بايد زير مطالب مهم را خط کشيده و براي خود خلاصه‌برداري کرده باشيد تا مطالب مهم و اساسي را در وقت کمتر، به صورت بهتري ياد بگيريد. بيشتر دانش‌آموزان و داوطلبان فکر مي‌کنند که خلاصه کردن، کار وقت گيري است و باعث مي‌شود که در زمان آمادگي براي کنکور، بخشي از وقت و انرژي آنها در زمان مطالعه گرفته شود؛ اما بايد بدانيد که همين خلاصه‌ها در مرورهاي بعدي مي‌تواند به روند بهتر مطالعه شما کمک زيادي کند.
حتماً به اين نکته توجه داشته باشيد که کار خط کشيدن زير مطالب مهم و نيز خلاصه‌برداري را خودتان انجام دهيد؛ نه اينکه قسمت‌هاي مهم را از روي خلاصه‌نويسي دوستانتان بخوانيد؛ زيرا ممکن است نکات مهمي که براي شما سخت و براي دوستانتان آسان بوده است از قلم افتاده باشد.
اين موضوع باعث شود تا شما عملاً بخشي از مطالب را نخوانيد يا پس از مطالعه اصلي، آن را فراموش کنيد.
روش «پس ختام»: نام اين روش متشکل از حروف اول شش مرحله آن است: پيشخوانى، سؤال کردن، خواندن، تفکر، از حفظ گفتن و مرور کردن. فرض کنيد مىخواهيد بخشى از يک کتاب را به خاطر بسپاريد و سپس آن بخش را بازيابى کنيد. ابتدا بايد با پيشخوانى، برداشت کلى خود را از موضوعات مهم انجام دهيد. اين نوع پيشخوانى سبب مىشود که مطالب مهم فصل را سازمان‌دهى کنيد.
در مرحله دوم، بايد درباره هر بخشى پرسشهايى را طرح کنيد. در مرحله سوم، بايد هر بخش را با هدف پاسخ دادن به پرسشهاى طرح شده بخوانيد. در مرحله چهارم، بايد هنگام خواندن، ساختن پرسش و ايجاد ارتباط بين دانستههاى خود، درباره مطلب بينديشيد و به مطالب خوانده شده معنا دهيد؛ سپس در مرحله پنجم و ششم، يعنى مراحل از حفظ گفتن و مرور کردن، بايد بکوشيد که واقعيتهاى اصلى مطالب خوانده شده را به ياد آوريد و به پرسشهايى که خود طرح کردهايد، پاسخ دهيد. در زمان مطالعه، حتماً به نکات زير توجه داشته باشيد:
1- با مدّ نظر قرار دادن هدف خويش از مطالعه و درس خواندن، اشتياق خود را به خواندن و مطالعه، بيشتر کنيد. به خاطر داشته باشيد که داشتن هدف به انسان انگيزه مي‌دهد. حالا که در مسير کنکور قدم گذاشته‌ايد حتماً اهداف خاصي داريد؛ پس در زمان شروع مطالعه يا هر زمان که احساس خستگي کرديد، صرفاً به اهدافتان فکر کنيد. 2- به هنگام مطالعه يا حضور در کلاس، از افکار نااميدکننده، کسل کننده و غيرمنطقى بپرهيزيد و همواره اميد، قدرت و توانايى را در ذهن خود حفظ کنيد.
3- هميشه براى مطالعه يا يادگيري در کلاس، کاغذ و قلمى داشته باشيد و نتبردارى کنيد يا خلاصهاى از مطالب را يادداشت کنيد تا در فضاى روانى درس و مطالعه قرار داشته باشيد؛ نه اينکه فقط به دنبال افکار و ذهنيات خود باشيد.
4- زمان و مکان مطالعه، بايد از نظر فيزيکى و روانى، از شرايط مناسبي برخوردار باشد و هرگونه عاملى (نظير سر و صدا، سرما و گرما، نور کم يا خيلى شديد و …) را که مىتواند باعث حواسپرتى شود، از محيط مطالعه خود حذف کنيد.
5- به مقدار کافي بخوابيد؛ زيرا در هنگام خواب است که اطلاعات جديد پردازش و اندوزش مي‌شوند. بدن هر انسان در شبانه روز، به شش تا هشت ساعت خواب احتياج دارد؛ بنابراين، با توجه به عادات و ساختار بدني خود، حتماً خواب مناسبي داشته باشيد و سعي کنيد که برنامه خواب خود را از ساعت يازده شب تا پنج صبح قرار دهيد؛ زيرا بدن در اين زمان به کمترين بازدهي ممکن مي‌رسد؛ البته بسياري از داوطلبان هم هستند که به شب بيداري عادت دارند و احساس مي‌کنند که در اين زمان نيز يادگيري خوبي دارند؛ اما اگر محيط منزل شما براي مطالعه مناسب است، سعي کنيد که در طول روز مطالعه کنيد؛ در ضمن، چرت کوتاه بعد از ظهر هم مي‌تواند باعث تمديد نيروي شما و يادگيري بهتر شود؛ البته به شرطي که ساعت خوابتان از بيست دقيقه تا نيم ساعت بيشتر نشود. به خاطر داشته باشيد تا نيم ساعت پس از بيدار شدن از خواب، نيز مطالعه نکنيد.
6- اگر مشکلات شخصى، اجتماعى، خانوادگى و … باعث عدم تمرکز حواستان مىشود، بدانيد که
زندگى فردى هيچکس ديگر نيز خالى از مشکل نبوده و ذهن هيچ فردى هم خالى محض نيست؛ از طرف ديگر، بدانيد که با فکر کردن و مشغوليت ذهنى درباره چنين مشکلاتى، هيچ دردى نيز دوا نخواهد شد؛ پس به خود تلقين کنيد که هنگام درس يا مطالعه، ذهن خود را از آن مسايل برهانيد و به هنگام مزاحمت آن افکار، به خود قول بدهيد که در اين باره خواهيد انديشيد و زمانى را براى انجام اين کار در شبانهروز اختصاص دهيد، و در نهايت، در صورت امکان، موضوع را با يکي از افراد خانواده‌تان در ميان بگذاريد. وقتي شخص ديگري از بيرون به مشکل شما نگاه کند و براي شما ابعاد مختلف آن را شرح دهد، تازه متوجه مي‌شويد که موضوع، آن‌گونه که شما هم فکر مي‌کرديد نيست يا اينکه راه حل‌هاي مختلفي دارد.
7- خود را به مکان خاصي براي مطالعه کردن محدود نکنيد و سعي کنيد که با تمرين کردن در همه مکان‌ها، حتي مکان‌هاي شلوغ، همواره مطالعه کنيد. بهترين مکان براي مطالعه، محيط خانه است؛ زيرا هميشه در دسترس است.
8- براي جلوگيري از حواسپرتى، مکاني را انتخاب کنيد که حتي کمترين محرک مزاحم را براي شما نداشته باشد. سعي کنيد از آنچه که مي‌خوانيد، يک تصوير ذهني براي خود بسازيد، بين آموخته‌هاي خود ارتباط برقرار کنيد، و هرگاه چيز تازه‌اي را مي‌آموزيد، آن را با آموخته‌هاي پيشين خود مرتبط نماييد. با انجام اين کار، شما اطلاعات تازه را چنان دسته‌بندي خواهيد کرد که به سادگي مي‌توانيد آنها را بازيابي کنيد.
9- در صورتى که تعدد کارها و فعاليتهاى غيردرسى، باعث عدم تمرکز مىشود، آنها را به حداقل ممکن برسانيد و مهم‌ترين وظيفه و کار خود را مطالعه و درسخواندن و ارتقاء سطح علمى خود بدانيد.
10- از مواد حاوى گلوکز (خرما، عسل و شيرينىجات طبيعى)، مواد داراى کلسيم و فسفر و ويتامينهاى D، C، B و A مانند لبنيات، روغن ماهى، پرتقال، گوجه فرنگى، سبوس گندم، سبزيجات تازه، هويج و جگر، به مقدار کافي استفاده کنيد. مي‌توانيد در صورت دسترسي نداشتن به بعضي از اين مواد غذايي، از قرص‌هاي ويتامين موجود در داروخانه‌ها استفاده کنيد. اينکه با تغذيه به توان مغزي خود برسيد، بسيار مهم است؛ زيرا مغز در فرايند يادگيري، انرژي بسياري مصرف مي‌کند و اين ويتامين‌ها و ساير مواد غذايي، براي مغز بسيار مهم است.
11- ورزش کردن و داشتن تحرک جسماني، در فراگيري بهتر و ايجاد انگيزه بيشتر، به شما کمک مي‌کند. سعي کنيد که در طول زمان آمادگي براي کنکور، روزانه حد اقل ۳۰ دقيقه ورزش کنيد.
12- با پيش مطالعه وارد کلاس شويد و پرسشهايى را که درباره درس به ذهنتان مىرسد، از معلمتان بپرسيد و نگذاريد که سؤال مطرح شده، ذهنتان را به خود مشغول کند. با به کارگيري اين روش ساده، مىتوانيد فرايند تدريجى و محتواى درسى کلاس را پىگيرى کنيد و خود را در فضاى درسى يا مطالعه قرار دهيد.
13- هنگام مطالعه يک فصل يا يک کتاب، اول به کل آن نظر بيندازيد و سپس به مطالعه جزييات و زير عنوان‌هاي آن بپردازيد؛ نه آنکه از همان آغاز فصل، پاراگراف به پاراگراف و بدون يک نگاه کلي به تمام فصل يا کتاب، مطالعه را شروع کنيد.
14- با سازمان‌دهى مطالب مىتوان به راحتى آنها را ياد گرفت، حفظ کرد و سپس به ياد آورد. براى يادگيرى و حفظ موضوع و مطلبى، که داراى زير مجموعه و زيرشاخههاى متعدد و متکثر است، آن را در سلسله مراتبى منطقى قرار دهيد و از کل به جزء و از بالا به پايين، به زيرشاخههاى جزيىتر تقسيم کرده و به خاطر بسپاريد.
15- اگر در حفظ و يادگيري برخي از دروس مشکل داريد، مي‌توانيد از طريق تصويرسازي ذهني، حفظ کردن آنها به شکل رمزهاي مخصوص به خود، ترکيب حرف اول برخي از مطالب مرتبط به هم و مواردي از اين قبيل، آنها را راحت‌تر به خاطر بسپاريد.
به خاطر داشته باشيد که سبک مطالعه شما تاثير بسيار زيادي در ميزان يادگيري و ماندگاري مطالب در ذهن شما مي‌گذارد؛ پس سعي کنيد که به دليل نگراني از تمام نشدن دروس در موقع مقرر در برنامه‌ريزي يا موضوعاتي از اين قبيل، با عجله و به صورت شتاب‌زده عمل نکنيد. اگر هر يک از ارکان يادگيري را، که در بالا به آن اشاره شد، حذف کنيد يا به قدر کافي روي آن وقت نگذاريد، مطمين باشيد که نمي‌توانيد نتيجه‌اي را که انتظار داريد، از تلاش و زحمت خود بگيريد؛ پس با حوصله، اميد و تلاش فراوان، قدم در راه بگذاريد و ايمان داشته باشيد که موفق مي‌شويد.
