راهنماي يادداشت‌برداري

يادداشت‌هايي که ضمن شنيدن درس معلم يا خواندن کتاب‌هاي درسي تهيه مي‌کنيد، راهنماي اصلي شما در کار مطالعه و يادگيري است. قسمت اعظم درس خواندن شما بايد از روي يادداشت‌هايي که هم در کلاس و هم از کتاب درسي برداشته‌ايد، صورت گيرد. تجارب نشان مي‌دهند که براي يادگيري، يادداشت‌برداري صحيح، چندين برابر از خواندن مؤثرتر است؛ ضمن اينکه يادداشت‌برداري صحيح، در به خاطر سپردن و به خاطر آوردن مطالب نيز نقش اساسي دارد. کار يادداشت‌برداري، نوعي نزد خود تکرار کردن است که هم سبب تمرکز حواس و هم موجب بيشتر به خاطر سپردن مطالب درسي مي‌شود.

در هنگام يادداشت‌برداري، نکات زير را مدّ نظر داشته باشيد:

1 ـ يادداشت برداريد؛ چرا که حتي بهترين شنوندگان و خوانندگان نيز قادر نيستند هر آنچه را که شنيده يا خوانده‌اند، به ياد بياورند.

2 ـ نکات اصلي گفتار گوينده يا نويسنده را با کلمات ويژة خودتان يادداشت کنيد و سعي نکنيد هر آنچه را که گفته مي‌شود، بنويسيد؛ بلکه به کلمات کليدي آن گفته‌ها توجه کنيد و آنها را بنويسيد.

3 ـ يادداشت‌هاي شما نبايد حالت بازنويسي مجدد متن را داشته باشند؛ بلکه بايد صرفاً چکيده و استنتاجي از مطالب باشند؛ در واقع يادداشت‌ها بايد به صورت کلمات کليدي باشند. کلمه کليدي، کلمه‌اي است که با خواندن آن، مفهوم و معني متن مشخص مي‌شود؛ به بيان ديگر، کلمه کليدي، کلمه‌‌اي است که با ديدن آ‌ن، مفهوم متن به خاطر ‌آورده شود. کلمه کليدي هميشه و حتماً يک کلمه نيست و گاهي ممکن است که بيشتر از يک کلمه باشد. از آنجا که کلمات کليدي، حکم حلقه‌هاي يک زنجير را دارند که به هم متصلند، باعث يادآوري کلمه بعد و در نهايت کل متن مي‌شوند. در شيوه نوين مطالعه، شما بايد ابتدا متن را با سرعت زياد بخوانيد، مفهوم آ‌ن را درک کنيد و سپس آنچه را که از متن استنباط کرده‌ايد، به صورت نکات کليدي در دفتر مخصوص خود يادداشت کنيد. اين روش، کاملاً پويا و فعال خواهد بود و مهم‌ترين مزيت آن اين است که براي نوشتن نکات مهم به صورت کليدي، نياز به فهميدن مطلب داشته و از طرف ديگر براي فهميدن مطلب، نياز به تمرکز حواس بالايي داريد که خود مهم‌ترين عامل در يادگيري است.

4ـ در يادداشت‌برداري در کلاس درس، سعي کنيد تمام اطلاعاتي را که روي تخته سياه نوشته شده است، رونويسي کنيد؛ چرا که اصولاً معلم، نکات مهم و کليدي درس را روي تخته سياه مي‌نويسد.

5 ـ براي داشتن يک يادداشت خوب، بايد کليات را ابتدا يادداشت کرد و بعد اجزاء لازم را به آن افزود. معمولاً ايده و نکته اصلي هر مطلب، در يکي دو جمله اول پاراگراف مي‌آيد؛ براي اين منظور، عبارت‌هايي که کلماتي مانند «نخست»، «مهم‌ترين عامل»، «بيشترين تاثير» و … را دارند، بايد در هنگام يادداشت‌برداري بيشتر مدّ نظر قرار گيرند؛ سپس، بايد جزييات کمکي و مثال‌ها و مواردي را که در تشريح ايده‌ها و نکات اصلي بيان مي‌شوند، پيدا کنيد. اين جزييات غالباً شامل مواردي مانند اسامي و تاريخ‌ها هستند.

6 ـ در هنگام يادداشت‌برداري، نوعي خلاصه‌نگاري ساده و عملي از خود ابداع کنيد. براي انجام اين کار مي‌توانيد از رسم‌الخط‌هاي گوناگون استفاده کنيد و کلمات و عبارت‌هاي مهم‌تر را به طور بزرگتر يادداشت کنيد.

خلاصه، در واقع بيان مجددي از نکات اصلي به زبان خود شماست. هر خلاصه شامل موضوع اصلي، نکات اصلي و موارد جزيي و ارتباط منطقي بين آنهاست. موضوع اصلي در يک منبع، مانند تنة درختي است که هر قسمت آن در نهايت به تنه بستگي دارد. نکات اصلي، خطوط و انديشه‌هاي اصلي و مهم در يک کتاب هستند که در مجموع موضوع اصلي را مي‌سازند و کليت آنها از موضوع کلي کمتر است و صراحت بيشتري دارند. موارد جزيي، اطلاعات جزيي‌تر هستند که به صورت مثال‌ها و نمونه‌ها، عکس و تصوير و اطلاعات واقعي مطرح مي‌گردند. مجموعه موارد جزيي، درس و شناخت نکات اصلي را آسان‌تر مي‌سازد.

يک روش ابداعي براي يادداشت‌برداري، مي‌تواند استفاده از علايم رياضي يا شکل‌هاي هندسي خاص باشد که به شما در يادداشت‌برداري سريع کمک کند. علامت‌هاي زير مي‌تواند در يادداشت‌برداري به شما کمک کند. اين علامت‌ها صرفاً براي نمونه آ‌ورده شده است و ممکن است که شما علامت‌هاي بهتري را در نظر داشته باشيد.

موضوع                                                          علامت

سؤال                                                    س

جواب                                                   ج

در حال زياد شدن ـ بالا ـ افزايش                              علامت به طرف بالا

در حال کاهش، پايين ـ زير                          علامت به طرف پايين

بزرگتر از، بيشتر از                                     ˂

کوچکتر از، کمتر از                                    ˃

براي نشان دادن رابطه نکات  اصلي يا فرعي        “

مشخص کردن نکات اصلي                           تيک

به علاوه، همچنين                                    +

7 ـ پيش از رفتن به کلاس، خود را براي يادداشت‌برداري آماده کنيد. منظور از آ‌مادگي، تنها ‌آن نيست که وسايل نوشتن مثل: قلم و مداد و دفتر را همراه ببريد، بلکه خواندن و مطالعه درس، پيش از رفتن به کلاس، آمادگي شما را براي بهترين فهميدن و بهتر يادداشت کردن افزايش مي‌دهد. از قبل خواندن درس‌ها سبب مي‌شود که بتوانيد نکته‌هاي اصلي گفته‌هاي سخنران را حدس بزنيد و يادداشت‌هاي مفيدتر و پر معني‌تري داشته باشيد.

8 ـ هرگز با عجله ننويسيد که بعد خودتان هم سر فرصت نتوانيد آن نوشته را بخوانيد. اگر سعي کنيد فقط نکته‌ها و واقعيت‌هاي اساسي را يادداشت کنيد، کمتر دچار اين مشکل مي‌شويد.

9 ـ در کنار يادداشت‌هايتان، حاشية نسبتاً وسيعي (به اندازه چهار يا پنج سانتي‌متر) به صورت نانوشته باقي بگذاريد تا هميشه  امکان افزودن يا اصلاح کردن يادداشت‌ها را، در همان صفحة مربوط، داشته باشيد.

10 ـ اگر در فن يادداشت‌برداري، مهارت کافي پيدا نکرده‌ايد، شايد لازم باشد که روزانه در يادداشت خود تجديد نظر کنيد. تجديد نظر، هم براي خلاصه کردن و حذف نکته‌هاي نامربوط است و هم متضمن افزودن نکات مهم است که در يادداشت‌ها از قلم افتاده‌اند.

11 ـ يادداشت‌هايي که از منابع مختلف (کتاب، درس معلم، کمک درسي و …) درباره اهميت موضوع تهيه شده است، بايد در کنار هم قرار گيرند تا در هنگام مرور، هيچ يک از نکته‌هاي مربوط به آ‌ن موضوع از نظر دور نيفتد، و در نتيجه، معناي کامل‌تر و بيشتري از آن موضوع ادراک شود. به همين منظور، استفاده از کاغذهاي کلاسور، که برگ‌هاي آن از هم جداست، به شما کمک مي‌کند که همة يادداشت‌هاي مربوط به يک موضوع خاص را در کنار هم قرار دهيد.

12 ـ در يادداشت‌هاي خود، از تصوير، آ‌کلاد، پرانتز، علامت فلش، مداد رنگي و اندازه‌هاي مختلف براي نوشتن عناوين و تيترها استفاده کنيد؛ بخصوص اگر کتابي را در منزل مطالعه مي‌کنيد، بهتر مي‌توانيد موارد فوق را در آن کتاب لحاظ کنيد. هر قدر يادداشت‌هاي شما چشم‌گيرتر باشند، به همان نسبت از مطالعه و يادگيري‌شان لذت بيشتري خواهيد برد و به خاطر آوردن اطلاعات مندرج در آنها براي شما ساده‌تر خواهد بود.

13 ـ در هنگام يادداشت‌برداري، تا آنجا که مي‌توانيد، به ارتباط ميان مباحث اصلي و فرعي توجه کنيد؛ زيرا اين  امر در يادآوري مطالب يادداشت شده، مي‌تواند فوق‌العاده مؤثر باشد. در حين اين عمل، مراجعه مکرر شما به متن براي نوشتن کلمات و عبارات اساسي از يک سو، و يادداشت‌برداري که به صورت يک کار تفريحي در خواهد آمد، از سوي ديگر، باعث مي‌شود که درس خواندن با علاقه و لذت توام باشد و مطالب به شکل عميقي فراگرفته شود. هر متني که مي‌خوانيد، داراي مجموعه‌اي از جملات اصلي و فرعي است. جملات فرعي، جملاتي هستند که در ارتباط با جملات اصلي و در واقع زير مجموعه جملات اصلي هستند و بايد هنگام يادداشت‌برداري، به آنها توجه داشت. زماني يادداشت‌برداري کامل و صحيح است که دقيقاً طرز پيوند بين کلمات اصلي و فرعي را رعايت نماييد. هر چقدر نکات اصلي و فرعي را به صورت شبکه‌اي و در ارتباط باهم درآوريد، بهتر در حافظه ثبت مي‌گردند و بعداً يادآ‌وري آنها راحت‌تر صورت مي‌گيرد.

14 ـ در يک تحقيق، ثابت شد يادگيري مطالبي که شاگردان به صورت صحيح در دفترچه يادداشت خود مي‌نويسند، بسيار بيشتر از مطالبي است که آنها را يادداشت نمي‌کنند؛ براي مثال، از شاگردان خواسته شده بود تا در حين خواندن يک متن 160 کلمه‌اي، يادداشت بردارند و يک هفته بعد در يک آزمون يادآوري در زمينة آن شرکت کنند. نتايج نشان داد که ميزان يادآوري آ‌ن مطالبي که در يادداشت‌ها وجود داشت، 34 درصد بود، ولي ميزان يادآوري آن مطالبي که در يادداشت‌هاي شاگردان وجود نداشت، کمتر از 5‌ درصد بود. اين امر، نشان دهنده نقش يادداشت، در يادگيري بهتر مطالب است.

15 ـ هنگام خواندن و همزمان با آن، يادداشت برنداريد؛ زيرا اين امر، وقت‌گير است و باعث تنبلي ذهن مي‌شود و ممکن است که يادداشت‌ها به طور غير متعارفي زياد و حجيم شوند. خواندن و نوشتن، دو عمل جداگانه هستند و هر کدام نيازمند فرايندهاي مغزي و فيزيکي مجزايي هستند. انجام هم‌زمان خواندن و يادداشت برداشتن، يک اختلال در عمل هر دو فرايند ايجاد مي‌کند؛ بنابراين، نبايد هنگام خواندن، يادداشت برداشت و اين کار را بايد به بعد از خواندن يک مطلب خاص موکول کرد؛ براي اين منظور، بعد از خواندن مطلب مربوط به يک قسمت، شروع به دسته‌بندي کلمات کليدي اصلي و فرعي آن قسمت کنيد و آن را به صورت شبکه درآوريد. هر چه وقت بيشتري روي سازماندهي و ترسيم درخت حافظه صرف کنيد، مطالب را بهتر درک نموده و آن را به مدت طولاني‌تري در حافظه‌تان ثبت خواهيد کرد.