درس زیست شناسی را چگونه مطالعه کنم؟

درس زیست شناسی به خاطر دارا بودن بالاترین ضریب (ضریب ۱۲) در کنکور سراسری گروه علوم تجربی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نقش مهم و کلیدی را در ورود شما به دانشگاه به عهده دارد.

کنکوری های رشته علوم تجربی درس زیست شناسی را معمولاً انتخاب می کنند زیرا بالاترین ضریب و بیش ترین تعداد سؤال ها را در بین تمام درس های کنکور دارد. لذا واضح است که مطالعه ی صحیح و دقیق آن (مطالعه ای که عمیق و مفهومی باشد و فقط به حفظ کردن طوطی وار اکتفا نکند)، برای داوطلبین این رشته و به خصوص آن هایی که متقاضی رشته های پرطرفدار هستند، اهمیت ویژه ای دارد.

اگر تصمیم دارید در یکی از رشته های خوب رشته ی علوم تجربی مانند پزشکی ، دندانپزشکی ، داروسازی و… قبول شوید، باید در این درس درصدی بالاتر از ۸۰-۸۵ درصد را کسب کنید.

به خاطر تأثیر مهمی که این درس در کنکور دارد، معمولاً دانش آموزان این درس را خیلی خوب مطالعه می کنند. نکته ی مهمی که شما در هنگام مطالعه ی این درس باید به آن توجه داشته باشید مرور است .

این درس ، درسی نیست که با یک بار خواندن بتوانید در آن درصد بالایی کسب کنید بنابراین مرورهای متوالی از این درس را در برنامه ی خود قرار دهید. برای کسب یک رتبه ی زیر ۱۰۰۰ مطالعه ی مستمر و حداقل روزانه ۲ ساعت الزامی به نظر می رسد.

یادگیری موثر زیست‌شناسی نیاز به مطالعه‌ی پله‌به‌پله‌ی مطالب دارد و به این دلیل باید مطالب پایه‌ای را (که پیش‌نیاز درک مطالب دیگر هستند) به‌خوبی فرا گرفت و سپس به سراغ مطالعه‌ی مطالب دیگر (که به مطالب پایه وابسته‌اند) رفت. (مثلاً شما برای درک همانند‌سازی DNA باید ساختمانDNA را قبلاً به خوبی آموخته باشید). اگر زیست‌شناسی را یک درس صرفاً حفظ شدنی (مثل حفظ کردن یک شماره تلفن یا شعر) می‌پندارید اولین قدم شما در یادگیری زیست‌شناسی تغییر نحوه‌ی نگرش به این درس باشد. پس به حفظ کردن طوطی‌وار (شعروار) مطالب زیست‌شناسی نپردازید. باید روشی را برای مطالعه به‌کار ببرید که در یادگیری عمیق و مفهومی زیست‌شناسی موثر باشد.
ما روش زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:

در هنگام مطالعه ی این درس ، کتاب درسی به عنوان بهترین مرجع مطالعه می باشد، منظور از مرور های متوالی و مطالعه ی مستمر، خواندن طوطی وار مطالب و تنها حفظ کردن آن ها نمی باشد، شما باید برای یادگیری عمیق مطالب از شیوه های صحیح مطالعه استفاده کنید.
دقت کنیدکه شیوه ی مطالعه و یاد گرفتن از خود مطالعه مهم تر می باشد. استفاده از روش SQ4R (پس ختام ) می تواند خیلی مؤثر باشد، مطالعه ی اجمالی اوّلیه در شکل گیری یک ذهنیت کلی به شما کمک می کند. در هنگام مطالعه از هیچ قسمت کتاب غافل نشوید و مطالب آن را خط به خط و با دقت بخوانید و زیر مطالب مهم آن خط بکشید (یا این کار را با ماژیک علامت زن انجام دهید.) به نمودارها و شکل ها دقت کافی داشته باشید. از حاشیه نویسی در این درس استفاده کنید و همچنین از مطالب خوانده شده ، خلاصه نویسی به عمل آورید و مطالب خلاصه شده را به صورت نمودار درآورید و آنها را دسته بندی کنید.

در هنگام مطالعه ی فصل های جدید، مطالب فصل قبل را از روی خلاصه های خود بخوانید تا آنها را فراموش نکنید و بازهم تکرار می کنيم : «این درس را چندین بار به طور جدی و فعال مرور کنید.»

با توجه به تغییرات کتاب های زیست شناسی نسبت به سال های گذشته ، دیگر نمی توان به کتاب زیست پایه ی خاصی (مثلاً پیش دانشگاهی) اهمیت بیش تر دارد. يكي اينكه مطالب کتاب های زیست بسیار به هم پیوسته می باشند و برای یادگیری مطالب لازم است تمامی کتاب های زیست را (دوم، سوم، پیش دانشگاهی) به دقت مطالعه کرد و ديگر اينكه برخلاف سال های گذشته دیگر سهم پایه ی خاصی در پرسش های کنکور بیش تر از پایه ی دیگر نیست و می توان گفت تقریباً تعداد پرسش های برابری از هر سه پایه مطرح می شود.
در این درس بررسی تست های سال های قبل کنکور سراسری و دانشگاه آزاد بسیار مهم است . تقریباً نیمی از پرسش ها در این درس در سال های قبل به نحوی آمده است . (مثلاً به صورت پرسش های مشابه ) که این امر خود اهمیت مرور و بررسی تست های سال های اخیر آزمون سراسری را در این درس نشان می دهد.

بیان چند نکته ی کاربردی، می تواند به موفقیت شما در جمع بندی نکته های این درس کمک کند:

1-داوطلبین موفق و ممتاز، آن هایی هستند که چندین بار (هر چه بیش تر، بهتر) کتاب های درسی زیست شناسی پایه و سال چهارم را خوانده اند، پس مرور هرچه بیش تر را فراموش نکنید.

هشدار : در درس زیست شناسی هیچ کتاب کمک درسی را نباید جایگزین کتاب درسی کرد.

2-می دانید که در زیست شناسی، قوانین ثابت و قاطع مثل درس ریاضی وجود ندارد، بلکه موارد استثنایی فراوان هستند. پس کلماتی مثل ” برخی و بعضی و بسیاری و اغلب و گاهی و …” را در کتاب های درسی مشخص کنید و مفاهیم برآمده از آن ها را به خاطر بسپارید.

3-تصاویر در زیست شناسی، به فهم بهتر مطالب درسی کمک شایانی می کنند و هر ساله به طور مستقیم، از خود تصویر یا به طور غیر مستقیم از مفاهیم آن ها، سؤال طرح می شود، پس زیرنویس آن ها و نام گذاری بخش های مختلف شکل ها را به دقت مطالعه کنید.

4-دقت کنید: به همان اندازه که مطالب مطرح شده در بخش های ” بیشتر بدانید” ارزشی در طرح سؤال ندارند، مطالعه و درک مفاهیم بخش های “فعالیت” و ” آزمون” در کتب درسی خیلی مهم بوده و در چند سال اخیر، سؤالاتی از آن ها مطرح شده است.

5-اسامی جانداران مختلف ( مثل گیاهان و جانوران و قارچ ها و آغازیان و باکتری ها) را یاد بگیرید و خصوصیات ویژه ی آن ها را در کنارشان یادداشت کنید. در این موارد باید کمی زحمت بکشید و از کتاب های سه سال زیست شناسی، تمام مطالبی که در مورد آن جاندار نوشته شده را پیدا کنید. مثلاً وقتی نام ” برگ متحرک” را به عنوان یک حشره می شنوید، لازم است که لوله ی گوارشی، سیستم تنفس نایی، گردش خون باز و مایع همولنف و دفع اوریک اسید و اسکلت بیرونی از جنس کیتین یا مایع مخاطی روی بدن به همراه طناب عصبی شکمی و گره دار و چشم مرکب با هزاران قرنیه و عدسی را به یاد آورید.

6-از نام دانشمندان مختلف و نتیجه ی پژوهش های آن ها غافل نشوید. موارد کشف شده یا جاندار مورد مطالعه ی آن ها را به درستی یاد بگیرید. به عنوان مثال: در کنکورهای سال 88 و 89 هر کدام، دو سؤال از نام دانشمندان مطرح شده بود.

7-توجه کنید که برخی مفاهیم و مطالب در زیست شناسی، به قدری اهمیت دارند که طرح سؤال از آن ها، همه ساله، تکرار می شود. پس در یادگیری مواردی مثل دودمانه ها، چرخه ی زندگی قارچ ها و هورمون های گیاهی و انواع مختلف حواس جانوران و آزمایشات دی هیبریدی یا مقایسه ی ویژگی های پروکاریوتها با یوکاریوتها و نیز بازدانگان با نهاندانگان یا انواع بافت های گیاهی و جانوری، چرخه ی ضربان قلب و چرخه ی جنسی زنان و … دقت داشته باشید.

8-بهترین منبع برای آمادگی بیش تر در آزمون های سراسری، نمونه سؤال های کنکورهای داخل و خارج کشور است که باید حل و بررسی کنید و در عین حال، سایر گزینه ها را به دقت تحلیل کنید. بارها و بارها دیده شده که سؤال ها سال های قبلی با یکسری تغییرات جزئی در گزینه ها یا صورت سؤال، به صورت پرسش جدیدی در آزمون اخیر، مطرح می شوند.

شیوه‌ی مطالعه:
بدون توجه به بودجه‌بندی سوالات برای فصل‌های مختلف، کتاب‌های هر سه پایه (دوم، سوم، پیش‌دانشگاهی) را به‌صورت موازی (همراه‌ باهم) مطالعه کنید و اهمیت یکسانی برای تمامی فصول هر سه پایه قائل شوید.
این موضوع به این دلیل است که طبق آمار سال‌های گذشته نمی‌توان هیچ فصلی از دروس زیست‌شناسی را فاقد اهمیت یا کم‌اهمیت‌تر از بقیه دانست. – تمامی فصول دروس زیست‌شناسی سه پایه را با توجه به ارتباط موضوعی آن‌ها تحت عنوان‌های جدید دسته‌بندی کنید.
نکته‌: حداکثر 7 عنوان در نظر بگیرید. (مثال)
– در هر روز حتماً یک ساعت مطالعه را به زیست‌شناسی اختصاص بدهید. ( 2 ساعت)
– هر ساعت مطالعه‌ی زیست‌شناسی را تنها به یک عنوان اختصاص بدهید.
– هر ساعت مطالعه‌ی مختص یک عنوان را به 4 بخش تقسیم کنید:
1- قسمت اول را به مرور مطالب ساعت مطالعه‌ی قبل بپردازید.
2- در قسمت دوم مطالب مربوط به عنوان همین ساعت مطالعه را بخوانید
3- چند دقیقه استراحت کنید
4- در قسمت آخر تست‌های مربوط به همین جلسه را پاسخ دهید.

نکته: تعیین زمان 4 بخش یک ساعت مطالعه بستگی به خودتان و میزان پیشرفت شما در مطالعه دارد. مثلاً در چند جلسه‌ی اول بخش‌های 1 و 4 وجود ندارند. زمان استراحت نیز بیش از 10 دقیقه نباشد.

روش‌هاي مطالعه درس زيست شناسي از نظر رتبه هاي برتر
غزاله تفاق – رتبه 5 کشور :
يادگيري مؤثر زيست‌شناسي نياز به مطالعه‌ي پله‌به‌پله‌ي مطالب دارد و به اين دليل بايد مطالب پايه‌اي را (که پيش‌نياز درک مطالب ديگر هستند) به‌خوبي فرا گرفت و سپس به سراغ مطالعه‌ي مطالب ديگر (که به مطالب پايه وابسته‌اند) رفت. (مثلاً شما براي درک همانند‌سازي DNA بايد ساختمانDNA را قبلاً به خوبي آموخته باشيد).

فرزين واحدي – رتبه 7 کشور :
اگر زيست‌شناسي را يک درس صرفاً حفظ شدني (مثل حفظ کردن يک شماره تلفن يا شعر) مي‌پنداريد اولين قدم شما در يادگيري زيست‌شناسي تغيير نحوه‌ي نگرش به اين درس باشد. پس به حفظ کردن طوطي‌وار (شعروار) مطالب زيست‌شناسي نپردازيد. بايد روشي را براي مطالعه به‌کار ببريد که در يادگيري عميق و مفهومي زيست‌شناسي موثر باشد.

مانا ماسفي – رتبه 7 منطقه 1 :
بدون توجه به بودجه‌بندي سؤالات براي فصل‌هاي مختلف، کتاب‌هاي هر سه پايه (دوم، سوم، پيش‌دانشگاهي) ،اهميت يکساني براي تمامي فصول هر سه پايه قائل شويد. اين موضوع به اين دليل است که طبق آمار سال‌هاي گذشته نمي‌توان هيچ فصلي از دروس زيست‌شناسي را فاقد اهميت يا کم‌اهميت‌تر از بقيه دانست.

پارسا نمايي – رتبه 8 منطقه 1 :
1- در هر روز حتماً يک ساعت مطالعه را به زيست‌شناسي اختصاص بدهيد. ( 2 ساعت)
2- هر ساعت مطالعه‌ي زيست‌شناسي را تنها به يک عنوان اختصاص بدهيد.
3- بهترين شيوه‌ي مرور مطالب به اين طريق است که پس از مطالعه‌ي عميق مطالب (به روشي که در زير ذکر شده) 10 دقيقه به ذهن استراحت داده و سپس مطالب خوانده شده را مرور کرد. روز بعد نيز مطالب را دوباره مرور کردو 6 روز بعد نيز اين کار را تکرار کرد. مرور مطالب بايد از روي خلاصه‌هايي که تهيه‌ کرده‌ايد صورت بگيرد. شما با استفاده از اين روش مطالعه، خودبه‌خود اين روند مرور مطالب را اجرا مي‌کنيد.

مائده عابديان – رتبه 10 منطقه 1 :
بهترين شيوه‌ي خواندن مطالب به اين ترتيب است:
1) ابتدا مطلب را به‌صورت اجمالي و گذرا بخوانيد تا ايده‌ي کلي آن را به‌دست بياوريد (پاراگراف اول و آخر، تيترها، شکل‌ها و….)
2) چند دقيقه پيرامون ايده‌اي که از مطلب گرفته‌ايد تفکر کنيد، در باره‌ي آن‌چه اطلاعات قبلي داريد؟ کاربرد وارتباط آن با مسائل روزمره چيست؟ و…… (سوال طرح کنيد و خودتان جواب بدهيد)
3) مطالب را به‌صورت دقيق بخوانيد. زير نکات مهم و کليدي خط بکشيد و نکات مهم را حاشيه‌نويسي کنيد.
4) از مطالب خلاصه‌برداي کنيد. مي‌توانيد مطالب مهم را به‌صورت نکات جداگانه درون دفتر يا فيش‌هايي بنويسيد. اما بهترين روش براي خلاصه‌برداري، نوشتن مطالب مهم به‌صورت نمودارهاي درختي، شبکه‌اي، جدول‌ها، شکل و…. مي‌باشد. يعني مطالبي را که ياد گرفته‌ايد به شکلي که ذهنتان آن را خلق مي‌کند بازنويسي کنيد. (مثال)