انتخاب رشته؛ انتخاب راه زندگي

حتماً تا به حال، برايتان پيش آمده است که براي خريد يا رفتن به يک محل تفريحي و … ساعت‌ها فکر کرده و از کساني که در آن زمينه، اطلاعات خاصي داشته‌اند، راهنمايي گرفته باشيد. اين تامل و تحقيق باعث مي‌شود که شما بهترين انتخاب را با توجه به امکانات و شرايط خودتان داشته باشيد و کمتر اشتباه کنيد. چند روز است که براي شما داوطلبان عزيز، فرصت يک انتخاب مهم و حياتي پيش آمده است که تمام زندگي و آينده شغلي‌تان را رقم مي‌زند. اين انتخاب مهم، همان انتخاب رشته است؛ چيزي که شما به خاطر آن، ماه‌ها و ساعت‌هاي زيادي زحمت کشيده و تلاش کرده‌ايد و حالا قرار است که بدون دستپاچگي، و با تامل، تحقيق و مشورت، اين تلاش خود را به ثمر برسانيد و مرحله ديگري از زندگي خود را آغاز کنيد.
در اين شماره قصد داريم تا به مسايلي که در انتخاب رشته مهم است و يا سؤالات احتمالي که ممکن است در اين زمينه براي شما پيش آيد، و مهم‌تر از همه، نحوه انتخاب رشته براي کساني که رتبه‌هاي چندان خوبي کسب نکرده‌اند، بپردازيم.
بعد از اعلام نتايج اوليه آزمون سراسري، عده‌اي از داوطلبان رتبه خوب و راضي کننده‌اي را کسب نکرده‌اند. با توجه به اين موضوع، احتمالاً اين سؤال براي شما پيش خواهد آمد که آيا مي توانيم با آنکه رتبه خوبي نياورده‌ايم انتخاب رشته خوبي داشته باشيم. اين سؤال، اغلب به ذهن دانش آموزاني خطور مي‌کند که به دليل شرايط خاص، امسال، در نظر دارند که حتماً در دانشگاه قبول شوند، اما از نتيجه رتبه و کارنامه خود راضي نيستند؛ مثلاً پسراني که در صورت عدم قبولي در دانشگاه‌ها، بايد راهي خدمت سربازي شوند، و نگران اين موضوع هستند که بعد از اتمام دوران خدمت وظيفه عمومي، ديگر حوصله درس خواندن و دانشگاه رفتن يا امکان اين کار را نداشته باشند؛ پس قبولي در دانشگاه برايشان مهم است؛ از طرفي، نگراني ديگري هم براي اين اشخاص وجود دارد و آن نگراني، اين است که با توجه به رتبه نه چندان قابل قبولي که آورده‌اند امکان انتخاب رشته دلخواه خود را ندارند و قبولي در يک رشته دانشگاهي بدون علاقه‌مندي اين افراد، مشکل ديگري است و امکان ادامه تحصيل در آن رشته را برايشان چندان ممکن و آسان نمي‌کند؛ از سوي ديگر، اين مطلب را نيز بايد درنظر گرفت که به هر حال، کارنامه شما نتيجه تلاش و عملکرد شماست.
اکنون مي‌خواهيم ببينيم آيا راهي وجود دارد که بتوان با همين رتبه‌هاي نامطلوب، انتخاب رشته خوبي داشت يا اينکه چگونه رتبه پايين و نامطلوب را به قبولي خوب تبديل کنيم. هميشه در انتخاب رشته، چند موضوع و اصل مهم وجود دارد که بايد به آنها توجه کرد. لطفاً مطالب زير را با دقت بخوانيد و مرحله به مرحله انجام دهيد تا به نتيجه مطلوب برسيد.
تقسيم‌بندي رشته‌ها: قبل از انتخاب رشته به اين موضوع توجه داشته باشيد که رشته‌هاي دانشگاهي با توجه به ماهيت خود به چهار دسته استاني، ناحيه‌اي، قطبي و کشوري تقسيم مي‌شوند و انتخاب درست شما بر اساس اين ويژگي رشته‌ها مي‌تواند کمک مؤثري در مورد قبولي شما داشته باشد.

ميزان علاقه‌مندي داوطلبان به مجموعه‌اي از رشته‌ها يا يک رشته خاص
رشته‌هاي تحصيلي، بسته به کاربرد آنها و مطلوبيت جذب در بازار کار، ميان داوطلبان کنکور از ميزان علاقه‌مندي‌هاي متفاوتي برخوردارند؛ مثلاً رشته پزشکي، مهندسي عمران، حقوق، طراحي صنعتي، مترجمي زبان انگليسي از رشته‌هاي پرطرفدار ميان داوطلبان کنکور در گروه‌هاي مختلف آزمايشي است، و براي انتخاب اين رشته‌هاي پر طرفدار، بايد دقت بيشتري داشته باشيد و حتماً رتبه خود و شهر انتخابي را مد نظر بگيريد.
درباره تمام رشته‌هاي گروه خودتان، شناخت دقيقي داشته باشيد
علاقه‌مندي داوطلبان به تحصيل در بعضي از دانشگاه‌ها و بحث رده بندي کيفي دانشگاه‌ها در سطح تحصيلات عالي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؛ به طوري که وزارت علوم نيز دانشگاه‌هاي تحت پوشش خود را ساليانه رده‌بندي مي‌کند. طبيعتاً جذب و اشتغال در بازار کار در برخي از رشته‌ها و نيز در بعضي از مؤسسات، به دانشگاهي که متقاضي کار از آن فارغ التحصيل شده است، بستگي دارد؛ پس حتماً به اين نکته توجه داشته باشيد که به همين دليل و نيز به دليل امکانات بهتري که برخي از دانشگاه‌ها به داوطلبان خود ارايه مي‌دهند، متقاضيان و داوطلبان بيشتري دارند، و اگر احتمال مي دهيد که رتبه شما با اين دانشگاه‌ها هم خواني ندارد، شانس خود را براي رشته مورد نظرتان در يک دانشگاه ديگر امتحان کنيد؛ زيرا رشته براي داوطلب، مهم‌تر از دانشگاه است.
شرايط محل و شهري را که در آن تحصيل مي‌شود در نظر بگيريد
انتخاب محل و شهري که در آن تحصيل مي‌شود و دانشگاه در آن مستقر است، براي داوطلبان مهم است. هم اکنون با توجه به آيين‌نامه‌هاي بومي گزيني و شرايط و محدوديت‌هاي خوابگاهي بسياري از دانشگاه‌ها، داوطلبان ترجيح مي‌دهند که در دانشگاه‌هاي معتبر در شهر محل سکونتشان ادامه تحصيل دهند؛ از طرفي، پراکندگي واحدهاي دانشگاهي، نسبت به جمعيت هر شهر يا استان يکسان نيست؛ به طوري که تعداد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالي در بعضي از استان‌ها و ظرفيت پذيرش آنها، با توجه به جمعيت آن و تقاضاهايي که از سوي داوطلبان مي‌شود، بالاتر از ساير استان‌هاست، و برعکس در بعضي از استان‌ها تقاضا بيشتر از تعداد دانشگاه‌ها و ظرفيت پذيرش آنهاست؛ به همين دليل، حتماً به شرايط اين دانشگاه‌ها از نظر تعداد داوطلبان بومي و نظاير آن توجه کنيد تا با يک انتخاب اشتباه، فرصت خود را در اين زمينه از دست ندهيد.
رشته‌هاي مورد علاقه خود را در دانشگاه‌هاي جديد يا ظرفيت پذيرش جديد جست و جو کنيد
اگر رتبه شما براي کسب قبولي در رشته مورد نظرتان در چند دانشگاه، مناسب نيست، شما مي‌توانيد اين رشته را در دانشگاه‌هاي جديدتري جست و جو کنيد. معمولاً دانشگاه‌هاي جديدالتاسيس، مبادرت به ايجاد رشته‌هاي پر داوطلب‌تر مي‌نمايند و عموماً قبولي در اين دانشگاه‌ها نيز راحت‌تر است. داوطلباني که هنگام انتخاب رشته از نرم افزارهاي تحت سيستم عامل يا تحت ويندوز گزارش مي‌گيرند، اغلب با گزارش رشته / شهر‌هاي سال گذشته مواجه مي‌شوند؛ بنابراين، مثل اين است که آنها دارند براي قبولي‌هاي سال‌هاي گذشته، انتخاب رشته مي‌کنند؛ پس حتماً به اين نکته توجه داشته باشيد که با بررسي دقيق دفترچه راهنماي انتخاب رشته آزمون سراسري سال جاري، آگاهي دقيقي از رشته‌هاي جديد پيدا کنيد.
شانس قبولي شما در يک رشته تحصيلي به تعداد داوطلبان متقاضي آن رشته بستگي دارد که در رتبه‌هاي بهتري نسبت به شما قرار گرفته و آن رشته را انتخاب مي‌کنند؛ مثلاً اگر داوطلبان از وجود رشته‌هاي مورد نظر در دانشگاه‌هاي جديد بي‌خبر باشند يا تمايلي به ادامه تحصيل در دانشگاهي که اين رشته‌ها در آن برقرار است، نداشته باشند، خواه ناخواه آن رشته‌ها و دانشگاه‌ها از رتبه‌هاي پايين‌تري دانشجو پذيرش خواهند کرد.
مراقب انتخاب رشته کامپيوتري و مشاوران غير واقعي باشيد
نکته‌اي که هميشه به داوطلبان گوشزد مي‌کنيم و با اين وجود، متاسفانه عده‌اي از داوطلبان، هر سال مرتکب اين اشتباه مي‌شوند، اين است که به پيشنهاد مشاورنماها و انتخاب‌هاي کامپيوتري بسنده نکرده و در انتخاب رشته خود از دبيران، دانشجويان رشته‌هاي مختلف، والدين و صاحب نظران بهره گيرند. عده‌اي از داوطلبان، با اکتفا به مشاورنماهايي که انتخاب رشته را منبع درآمدي براي خود تصور مي‌کنند و با شيوه‌هاي غلط انتخاب رشته مي‌کنند، نتايج بسيار بد و دور از انتظاري مي‌گيرند؛ در حالي که ممکن است داوطلب ديگري در شرايط شما با بهره‌گيري از يک مشاوره خوب، نتيجه بسيار بهتري را بگيرد؛ از طرف ديگر، اگر بدبينانه و با وسواس بسياري انتخاب رشته کنيد و از رتبه خود در اين زمينه، خوب استفاده نکنيد، بعد از اعلام نتايج در دانشگاه يا رشته‌اي که با رتبه پايين‌تري نيز مي‌توانستيد در آن قبول شويد، پذيرفته خواهيد شد، و اين بدان معني است که شايد با آن رتبه در رشته يا دانشگاه بهتري هم مي‌توانستيد قبول شويد، اما به دليل ترس و استرس، از انتخاب آن رشته و دانشگاه صرف نظر کرده‌ايد و اين موضوع اصلاً به نفع شما نيست.
ضمناً فراموش نکنيد که يک انتخاب رشته کامپيوتري، در صورتي از الگوريتم صحيحي برخوردار است که بتواند نسبت به رتبه‌هاي متفاوت، گزارش‌هاي مختلفي را ارايه دهد؛ مثلاً گزارش رتبه 11000 بايد با رتبه 12000 متفاوت باشد؛ همان طور که انتظار مي‌رود نوع انتخاب رشته رتبه 1000 با رتبه 2000 نيز متفاوت باشد.
انتخاب رشته براساس انتخاب‌هاي خوشبينانه، واقع بينانه و بدبينانه را فراموش نکنيد
شما با هر رتبه‌اي که بخواهيد انتخاب رشته کنيد، نبايد اين موضوع را فراموش نماييد که بخشي از انتخاب خود را به رشته‌هاي مورد علاقه در دانشگاه‌هاي مورد نظرتان اختصاص دهيد. اگر رتبه شما، خوب باشد احتمال پذيرفته شدن در رشته مورد نظرتان بالاست، اما اگر رتبه شما براي انتخاب‌هاي ايده آلتان راضي کننده نباشد شما با انتخاب خوشبينانه، شانس خود را آزموده ايد و اين موضوع باعث آرامش شما مي‌شود.
از طرف ديگر، بعد از چند انتخاب خوشبينانه سعي کنيد با واقعيت‌هاي موجود و نمرات و رتبه خود، تعيين رشته کنيد؛ زيرا ممکن است انتظارات بالا باعث شود تا موقعيت‌هايي را از دست دهيد که ديگر هرگز نتوانيد آنها را به دست آوريد. در اين اصل، مشاور 10 الي 15 درصد اولويت‌هاي انتخابي را به رشته‌هاي تراز بالاتر و 70 الي 80 درصد اولويت‌هاي انتخابي را به رشته‌هاي متناسب با رتبه زير گروه‌هاي شما و 10 الي 15 درصد اولويت‌هاي انتخابي را به رشته‌هاي با تراز پايين‌تر از رتبه و نمره شما اختصاص مي‌دهد.
قبل از مبادرت به انتخاب رشته، حتماً به مسايلي که در زير به آن اشاره خواهد شد، توجه کنيد
1- ابتدا با دقت در پي جست و جوي رشته‌ها و اعلام ظرفيت‌هاي جديد دانشگاه‌ها در مقايسه با سال گذشته باشيد.
2- اگر متقاضي قبولي در رشته خاصي هستيد، از دانشگاه‌هاي ديگري به جز محل سکونت خود که با توجه به جمعيت آن، احتمال بسرعت تکميل شدن ظرفيت آن وجود ندارد نيز در برگه انتخاب رشته خود بهره بگيريد.
3- اگر رتبه‌تان خوب است، به اين نکته توجه کنيد که فارغ‌التحصيلي از يک دانشگاه معتبرتر، شانس قبولي در مقاطع تحصيلات تکميلي، جذب بهتر در بازار کار و …. را بيشتر مي‌کند؛ پس اگر رتبه مطلوب و بالايي داريد، به دانشگاه‌هاي بسيار خوب بينديشيد؛ در ضمن برخي از رشته‌ها، به صورت دکتري يا کارشناسي‌ارشد پيوسته ارايه مي‌شوند؛ اگر به اين رشته‌ها علاقه داريد حتماً آنها را در اولويت قرار دهيد.
4- هرگز به يک انتخاب رشته کامپيوتري اکتفا نکنيد؛ زيرا کامپيوتر نمي‌تواند علاقه‌مندي و شخصيت شما را در نظر بگيرد. در صورت تمايل به استفاده از انتخاب رشته‌هاي کامپيوتري يا استفاده از نظر مشاوران، از چند مرکز و همين طور از افراد مختلف گزارش‌گيري کنيد و نتايج آنها را با هم مقايسه نماييد. به خاطر داشته باشيد که انتخاب رشته کامپيوتري از سيستم‌هاي تحت «وب‌» به دليل به روز بودن به صورت بهتري گزارش‌دهي مي‌کند.
5- طوري انتخاب رشته کنيد که رشته اول بر دوم، رشته دوم بر سوم، و بترتيب تا آخر هر رشته بر ديگري براي شما برتري داشته باشد.
6- سعي کنيد که رشته‌هاي قطبي، استاني و ناحيه‌اي شهر يا منطقه محل سکونت خود را بشناسيد و از ميان آنها انتخاب‌هاي بيشتري داشته باشيد؛ چرا که اکثر سهميه اختصاص يافته آنها مربوط به شماست. پس از انجام اين کار با توجه به رتبه کل خود و محاسبه تقريبي سهميه اختصاصي هر منطقه و در نظر گرفتن تعداد پذيرش، مبادرت به انتخاب رشته نماييد.
7- حتماً اطلاعاتي را در مورد دانشگاه‌هاي انتخابي خود کسب نماييد و رشته‌هايي را که انتخاب مي‌کنيد، مورد مطالعه و بررسي قرار دهيد؛ زيرا انتخاب رشته، انتخاب راه زندگي آينده‌تان است، و از طرف ديگر ممکن است که هرگز تغيير رشته يا انتقال براي شما مقدور نباشد.
8- در انتخاب رشته مقيد نباشيد که الزاماً تمام رشته‌هاي دوره روزانه را انتخاب کنيد و بعد به سراغ ديگر رشته‌ها برويد. سعي کنيد که بعضي از رشته‌هاي مورد علاقه‌تان در دوره‌هاي شبانه، غيرانتفاعي و پيام‌نور شهرتان را در مقايسه با رشته‌هاي دوره روزانه ديگر شهرهاي دور در اولويت قرار دهيد. شهري را که نمي‌توانيد به آنجا برويد، انتخاب نکنيد؛ چون چهار سال، دوران کوتاهي نيست و ممکن است که با اين گونه انتخاب‌ها، دچار افت تحصيلي، افسردگي و … شويد؛ از طرف ديگر، رشته‌هاي شبانه يا غيرانتفاعي را از شهر خود يا شهرهاي هم جوار انتخاب کنيد؛ زيرا معمولاً امکانات خوابگاهي در دانشگاه‌هايي که رشته شبانه يا غيرانتفاعي دارند، وجود ندارد و سهميه اختصاص يافته اين رشته‌ها نيز براي شما بيشتر است. همچنين، داوطلباني که از خانواده‌هاي کم درآمد هستند، به نرخ شهريه‌هاي رشته‌هاي شبانه و پيام‌نور که در دفترچه راهنماي انتخاب رشته درج شده است توجه نمايند؛ البته اين موضوع را هم در نظر داشته باشيد که بخشي از شهريه را دانشگاه‌ها به صورت وام در اختيار دانشجويان خود قرار مي‌دهند.
9- در برخي از رشته‌ها، پذيرش تنها از يک جنس و در برخي از رشته‌ها در هر دو جنس انجام مي‌شود و در بعضي از رشته‌ها هم يک جنس از سهم ويژه‌اي برخوردار است؛ مثلاً بهداشت خانواده براي دختران، رشته مناسبي است، اما دامپزشکي براي اين جنس شايد رشته مطلوبي نباشد؛ پس حتماً دقت نماييد تا رشته‌هايي را انتخاب کنيد که اولاً از نظر جنسيتي مجاز به انتخاب آن رشته‌ها باشيد و دوم اينکه آن رشته‌ها با روحيه و ويژگي‌هاي جنسيتي و روحي شما سازگار باشد.
10- اگر مي‌خواهيد در آينده از طريق رشته تحصيلي خود کسب درآمد کنيد، حتماً رشته‌هاي پردرآمد و مورد نياز جامعه را انتخاب نماييد، و اگر ادامه تحصيل و کسب درآمد از اين راه، تنها امکان و سرمايه شغلي شماست، در صورت پذيرفته نشدن در اين گونه رشته‌ها، مي‌توانيد براي قبولي در رشته مطلوب خود، يک سال صبر کنيد. انجام اين کار، بهتر از آن است که امسال، رشته‌اي را انتخاب کنيد که در آينده نتوانيد استفاده لازم را از آن ببريد. در مورد وضعيت شغلي رشته‌هاي متفاوت نيز با افراد متخصص، گروه‌ها و سازمان‌هاي مختلف مشورت کنيد و در اين زمينه، به يک شخص يا سازمان اکتفا ننماييد.
11- در هنگام انتخاب رشته، حتماً علايق فردي، توانايي‌ها و امکانات و محدوديت‌ها و نظرات والدينتان را جويا شويد و از انتخاب‌هاي نهايي‌تان آنها را نيز مطلع نماييد.
مراحل انتخاب رشته:
1- توجه به جنسيت و گروه آزمايشي.
2- توجه به سهميه و منطقه.
3- تعيين ظرفيت پذيرش با توجه به سهميه و منطقه.
4- گرايش به انتخاب رشته‌هايي از زير گروه‌هايي که به رتبه پايين نياز دارند.
5- انتخاب 15 درصد بالا (پلکان بالا)، 70 درصد متناسب با رشته و 15 درصد پايين (پلکان پايين).
6- رعايت الگوي انتخاب رشته.