خانوادۀ کنکوري
از آزمون سراسري به عنوان يک آزمون سرنوشت‌ساز نام برده مي‌شود؛ زيرا اغلب داوطلبان و والدين آنها تنها مسيري که پيش روي خود مي‌بينند، همانا مسالۀ ورود به دانشگاه است؛ موضوعي که شايد ساليان قبل به اين شکل نبود و حضور پُر رنگي مانند امروز نداشت.
از نظر جامعه شناسان، شکل خانواده در طي ساليان گذشته تغييرات بسياري داشته است.
در ساليان گذشته، خانواده‌هاي ايراني شکل خانوادۀ گسترده[1] را داشتند؛ يعني علاوه بر پدر و مادر و تعدادي فرزند، بعضاً اقوام نسبي و سببي در يک خانواده با يکديگر زندگي مي‌کردند و به خاطر تعدد زياد خانواده‌ها، تمرکز بر يک فرزند و يا موضوعي مثل پي‌گيري جدي مراحل آموزشي فرزندان براي والدين، مانند امروز وجود نداشت؛ ولي امروزه شکل خانواده‌ها به صورت خانوادۀ هسته‌اي تغيير کرده است. خانوادۀ هسته‌اي[2]، خانواده‌اي است که از دو نسل والدين و فرزندان تشکيل شده است (ساروخاني،۱393).
در ساليان اخير، اين خانواده اغلب متشکل از يک فرزند يا دو فرزند و به ندرت بيشتر از آن است. تغيير شکل ساختار خانواده به شکل هسته‌اي و مدرن، به طور ناخودآگاه، بر تمرکز والدين به فرزندان متمرکز شده و آنچه براي هر خانوادۀ ايراني اهميت بسيار دارد، پيشرفت و موفقيت تحصيلي فرزندانشان است؛ بدين شکل که والدين، با هر گونه شرايط اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي، آرزوي کسب تحصيلات عالي را براي فرزندان خود در ذهنشان پرورش مي‌دهند؛ چيزي که با عنوان علمي کسب سرمايۀ فرهنگي[3] از آن نام برده مي‌شود.
«سرمايۀ فرهنگي، مرتبط با تحصيلات ، مدارج علمي، تخصص‌ها، مهارت‌ها و … است». پير بورديو[4] بيان مي‌دارد که سرمايه فرهنگي افراد، فقط منابع يا سرمايۀ مادي آنها را منعکس نمي‌کند، بلکه با توجه به شرايط خانوادگي و آموزش مدرسه‌اي آنها مي‌تواند تا حدي مستقل از دارايي‌هاي مادي عمل کند و حتي کمبود پول را، که قسمتي از استراتژي فرد يا گروه براي تعقيب قدرت و جايگاه اجتماعي است، جبران نمايد» (فيلد: 29، 1385).
در نوبت اول آزمون سراسري سال 1402 که در آخر دي ماه برگزار مي‌شود، حدود 900 هزار داوطلب ثبت‌نام کرده‌اند؛ در واقع، مي‌توان اذعان کرد که حداقل يک ميليون خانوار ايراني در آزمون پيشِ رو به صورت مستقيم در فضاي کنکور هستند؛ به همين سبب، اين روزها از اصطلاح خانواده کنکوري نام مي‌بريم؛ چون آزمون سراسري ديگر فقط يک موضوع فردي نيست و جنبۀ اجتماعي دارد و در يک فضاي اجتماعي متاثر از داوطلب، خانواده، مدرسه و اغلب فضاي غير رسمي آموزش رخ مي‌دهد، و علاوه بر داوطلبان آزمون سراسري، خانواده‌هايشان نيز همپا و قدم به قدم، با فرزند خود ساليان منتهي به کنکور را طي مي‌کنند و تمام دغدغه‌هاي داوطلب نيز جزء دغدغه‌هاي آنهاست؛ ضمن آنکه هزينه‌هاي مالي داوطلبان نيز معمولاً بر عهده خانوادهاست؛ بنابراين، لزوم توجه به جنبه‌هاي اجتماعي آزمون سراسري بر کسي پوشيده نيست؛ چنانچه فتح‌آبادي و همکاران (1396) در مطالعۀ خود به اين نتايج رسيده‌اند که کنکور بر تمامي مؤلفه‌هاي شيوه‌هاي مطالعه و يادگيري، محتواء مطالعه، انگيزه‌ها و اهداف مطالعه و يادگيري، سلامت جسماني و رواني و تفريحات و تعاملات داوطلبان آزمون سراسري، تاثيرگذار است؛ همچنان که آزمون سراسري، بر هدف‌گذاري و برنامه‌ريزي خـانواده، تعـاملات و تفريحات خانواده، تعيين ملاک‌هاي موفقيت و سبک زندگي نيز به طور معناداري تاثيرگذار خواهد بود.
با اين اوصاف، ديگر نمي‌توان نکاتي را با عنوان توصيه به والدين در راستاي حمايت عاطفي به داوطلب کنکوري بيان کرد؛ زيرا والدين نيز خود در جوّ حاکم بر اين روزهاي منتهي به آزمون سراسري به سر مي‌برند. تنها راهکاري که در اين روزها مي‌توان توصيه کرد، اين است که داوطلبان و والدين آنها اين روزهاي منتهي به آزمون سراسري را بايد با آرامش طي کنند و والدين بايد سعي داشته باشند که خود و فرزندانشان را با افراد ديگر مقايسه نکنند. همچنين نبايد والدين هزينه‌هاي مالي فراواني را که در اين مدت متقبل شده‌اند، به عنوان اهرم فشار بر فرزند خود وارد کنند؛ ضمن آنکه آنها بايد با توجه به توانايي فرزند خود از وي توقع منطقي داشته باشند.
براي اولين بار در طول تاريخ برگزاري آزمون سراسري در ايران، امسال کنکور دو بار در سال برگزار مي‌شود؛ يعني داوطلب هم فرصت دارد در آزمون دي ماه جاري شرکت کند و هم در نوبت دوم آزمون (در تير ماه 1402) شرکت کند. تلاش سازمان سنجش آموزش کشور در راستاي برگزاري دو بار کنکور در سال، بيشتر در جهت تعديل فشار رواني وارد شده بر داوطلبان و خانواده‌هايشان است؛ پس با توجه به اينکه فرزند شما يک فرصت ديگر براي شرکت در آزمون سراسري در تير ماه 1402 دارد، پيشنهاد مي‌شود که به توانمندي فرزند خود اعتماد کنيد و اين تصور اشتباه را که تنها راه موفقيت و کسب منزلت اجتماعي، ورود به دانشگاه است، تعديل کرده و شرايطي را فراهم کنيد که فرزندتان در مسير آرزوها و استعدادهاي خود گام بردارد.
همچنين اگر در اين روزهاي پاياني باقي مانده تا زمان برگزاري آزمون، خود يا فرزندتان دچار بحران انگيزه يا بي‌تفاوتي شده‌ايد، سعي کنيد که تنش را از خود دور کنيد و از کارکردهاي ديني بهره گيريد؛ چنانچه اميل دورکيم[5]، در مطالعات جامعه‌شناختي خود، چهار کارکرد اصلي انضباط‌بخشي، همبستگي‌آفريني، حيات‌بخشي و خوشبختي‌آفريني را براي دين بيان مي‌دارد که در باورها و مناسک ريشه دارد (دورکيم، 1396).
منابع
دورکيم، اميل (1396). صور بنياني حيات ديني، ترجمۀ باقر پرهام. تهران. انتشارات مرکز.
ساروخاني، باقر (۱۳93)، مقدمه‌اي بر جامعه‌شناسي خانواده، تهران: انتشارات سروش.
فتح‌آبادي، جليل و همکاران (1396). بررسي تاثير آزمون سراسري دانشگاه‌ها بر دانش‌آموزان و خانواده‌هاي ايراني.روان‌شناسي فرهنگي دورۀ 1 شمارۀ 2.
فيلد، جان (1385). سرمايۀ اجتماعي، ترجمۀ جلال متقي. تهران. انتشارات مؤسسۀ عالي پژوهش تامين اجتماعي.
[1]extended family
[2]nuclear family
[3]Cultural capital
[4]Pierre Bourdieu
[5]Émile Durkheim
