سهميه‌بندي در آزمون سراسري

تاريخچۀ اِعمال سهميه‌بندي در پذيرش دانشجو براي رفع محروميت‌ها به سال‌هاي دور برمي‌گردد؛ به‌عنوان نمونه، در سال 1348 دانشگاه‌هاي شهرستان‌ها تا حدود 50 درصد از دانشجويان خود را از بين داوطلبان محلي انتخاب مي‌کردند.

در سـال 1361 داوطلبـان بـه سـه گـروه کلـي داوطلبـان آزاد، داوطلبـان منطقه‌اي و داوطلبـان نهادهـا تقسـيم مي‌شـدند. داوطلبـان آزاد، بـه افـرادي اطلاق مي‌شـد که ديپلـم خـود را از اسـتان تهـران يـا يکـي از شـهرهاي تبريـز، اروميه، رشـت، سـاري، مشـهد، کرمـان، زنجـان، سـمنان، يـزد، اراک، اصفهـان، کرمانشـاه، همـدان و شـيراز اخـذ کرده بودنـد. داوطلبـان منطقه‌اي نيز شـامل افـرادي بودند که جـزو منطقه آزاد نبودنـد؛ البتـه ايـن داوطلبان، در صـورت تمايل، مي‌توانسـتند از سـهميۀ آزاد اسـتفاده کننـد. سـهميۀ هر يـک از گروه‌هـاي فوق‌الذکـر، حـدوداً معـادل يک‌سـوم کل ظرفيت  دانشـگاه‌ها و مؤسسـات آمـوزش عالـي بود. بخش‌هاي کشور از سال 1363 به پنج منطقه در قالب سهميۀ مناطق تقسيم‌بندي شد. با وقوع جنگ تحميلي و تبعات ناشي از آن، سهميه‌هايي مانند: خانوادۀ شهدا، رزمندگان و شاهد (فرزندان شهدا) نيز اضافه شد و اين رَوند تا سال 1367 ادامه داشت و از سال 1368 به بعد، سهميۀ مناطق به سه منطقه تقليل يافت. از آن سال تا سال 1392 سهميه‌ها بدون تغيير باقي ماند. در سال 1393 با توجه به اجراء قانون جامع خدمات‌رساني به ايثارگران، تغييراتي در نحوۀ سهميه‌بندي داوطلبان صورت پذيرفت و سهميۀ شاهد به سهميۀ ايثارگران تغيير کرد و 20 درصد ظرفيت هر کدرشته‌محل به ايثارگران اختصاص يافت. از سال 1394 به بعد نيز، بر اساس مادۀ 47 قانون «الحاق برخي مواد به قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت (2)»درخصوص اصلاحيۀ مادۀ 70 قانون جامع خدمات‌رساني به ايثارگران مصوب مورخ 4/12/1393 مجلس محترم شوراي اسلامي، سهميۀ ايثارگران از 20 درصد به 25 درصد افزايش يافت. همچنين قانون اصلاح بند (3) مادۀ ‌واحده قانون برقراري عدالت آموزشي در پذيرش دانشجو در دوره‌هاي تحصيلات‌تکميلي و تخصصي مصوب مورخ 10/7/1392 مجلس محترم شوراي اسلامي، اجرا شد.از آزمون سراسري سال 1396 ، علاوه بر سهميۀ 25 درصد اختصاصي به داوطلبان ايثارگر شامل: «همسر و فرزندان شهدا »، «آزادگان و همسر و فرزندان آنان و جانبازان 25 درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان»، طبق مادۀ 90 قانون« برنامۀ پنجسالۀ ششم توسعۀ اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي جمهوري اسلامي ايران (1396-1401( مصوب 14/12/1395 مجلس محترم شوراي اسلامي، 5 درصد از ظرفيت هر کد رشته‌محل به داوطلبان ايثارگر شامل جانبازان زير 25 درصد و همسران و فرزندان آنان،همسران و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه‌اختصاص داده مي‌شود.

نحوۀ سهميه­بندي در آزمون سراسري 1401

بر اساس مصوبات مراجع ذي‌صلاح(‌شوراي عالي انقلاب فرهنگي، مجلس شوراي اسلامي و …) هر يک از داوطلبان در آزمون سراسري داراي سهميۀ مشخصي هستند. اين سهميه بر اساس اطلاعاتي که داوطلبان در فرم تقاضانامۀ ثبت‌نامي تکميل کرده‌اند، در کارنامۀ نتايج اوليۀ آنان درج خواهد شد (اطلاعاتي که داوطلبان در تقاضانامه درج کرده يا بعداً اظهار کرده‌اند، در زمان قبولي از سوي دانشگاه محل قبولي، کنترل مي‌شود.(

در ادامه، سهميه‌هاي مختلف به طور اختصار توضيح داده شده است.

در تقسيمات کشوري که از سوي وزارت کشور تعيين‌شده است، کشور داراي استان، شهر، بخش و زيربخش يا دهستان است. داوطلبان بايد توجه داشته باشند که بخش محل تحصيل سه سال آخر متوسطه براي داوطلبان نظام قديم و داوطلبان نظام آموزشي جديد 3-3-6 و بخش اخذ مدرک پيش‌دانشگاهي و دو سال آخر متوسطه براي داوطلبان نظام ‌ترمي واحدي يا سالي واحدي، در اختصاص نوع سهميۀ مناطق آنان تعيين‌کننده است.

داوطلباني که در فرم ثبت‌نامي خود در آزمون سراسري، سهميۀ ثبت‌نامي مناطق را انتخاب نموده‌اند، بر اساس بخش سه سال آخر محل تحصيل، داراي سهميۀ نهايي منطقۀ يک، دو يا سه خواهند شد. در جداول شمارۀ (1) و (2)، بخش‌هاي کشور با سهميۀ منطقۀ يک و دو مشخص‌شده است و ساير مناطق که در جداول مذکور (شمارۀ (1) و (2)) ارايه نگرديده‌ است، داراي سهميۀ منطقۀ سه هستند. لازم به ذکر است که جداول زير، از ويژه نامۀ راهنماي انتخاب رشته آزمون سراسري سال 1401 اخذ شده است و با توجه به تقسيمات کشوري، هر سال ممکن است تغييراتي در جداول زير صورت گيرد.

نام استان	نام شهر	نام بخش
آذربايجان شرقي	تبريز	مرکزي
اصفهان	اصفهان	مرکزي
تهران	تهران	کن
تهران	تهران	مرکزي
تهران	شميرانات	لواسانات
خراسان رضوي	مشهد	مرکزي
فارس	شيراز	مرکزي

نام استان	نام شهر	نام بخش	نام استان	نام شهر	نام بخش	نام استان	نام شهر	نام بخش
آذربايجان شرقي	بناب	مرکزي	چهارمحال وبختياري	شهرکرد	فرخ شهر	لرستان	خرم آباد	مرکزي
آذربايجان شرقي	مراغه	مرکزي	خراسان جنوبي	بيرجند	مرکزي	لرستان	بروجرد	شيروان
آذربايجان شرقي	مرند	مرکزي	خراسان جنوبي	بيرجند	شاخنات	مازندران	آمل	مرکزي
آذربايجان شرقي	تبريز	باسمنج	خراسان رضوي	تربت حيدريه	مرکزي	مازندران	بابل	بندپي شرقي
آذربايجان شرقي	مرند	کشکسراي	خراسان رضوي	سبزوار	مرکزي	مازندران	بابل	مرکزي
آذربايجان غربي	اروميه	مرکزي	خراسان رضوي	قوچان	مرکزي	مازندران	بابلسر	مرکزي
اردبيل	اردبيل	مرکزي	خراسان رضوي	کاشمر	مرکزي	مازندران	بهشهر	مرکزي
اصفهان	آران و بيدگل	مرکزي	خراسان رضوي	گناباد	مرکزي	مازندران	جويبار	مرکزي
اصفهان	اردستان	زواره	خراسان رضوي	نيشابور	مرکزي	مازندران	چالوس	مرکزي
اصفهان	اردستان	مرکزي	خراسان شمالي	بجنورد	مرکزي	مازندران	رامسر	مرکزي
اصفهان	کوهپايه	تودشک	خوزستان	اهواز	مرکزي	مازندران	ساري	مرکزي
اصفهان	برخوار	مرکزي	خوزستان	بهبهان	مرکزي	مازندران	فريدون­کنار	مرکزي
اصفهان	خميني شهر	مرکزي	خوزستان	دزفول	مرکزي	مازندران	قايم شهر	مرکزي
اصفهان	خوانسار	مرکزي	زنجان	ابهر	مرکزي	مازندران	محمودآباد	مرکزي
اصفهان	شاهين شهروميمه	مرکزي	زنجان	زنجان	مرکزي	مازندران	نور	چمستان
اصفهان	شاهين شهروميمه	ميمه	سمنان	دامغان	مرکزي	مازندران	نور	مرکزي
اصفهان	شهرضا	مرکزي	سمنان	سمنان	مرکزي	مازندران	نوشهر	مرکزي
اصفهان	کاشان	مرکزي	سمنان	شاهرود	مرکزي	مازندران	رامسر	دالخاني
اصفهان	گلپايگان	مرکزي	سمنان	گرمسار	مرکزي	مرکزي	اراک	مرکزي
اصفهان	لنجان	مرکزي	سيستان وبلوچستان	زاهدان	مرکزي	مرکزي	تفرش	مرکزي
اصفهان	مبارکه	مرکزي	فارس	آباده	مرکزي	مرکزي	خمين	مرکزي
اصفهان	نايين	مرکزي	فارس	لارستان	مرکزي	مرکزي	دليجان	مرکزي
اصفهان	نجف آباد	مرکزي	فارس	لامرد	مرکزي	مرکزي	ساوه	مرکزي
اصفهان	نطنز	امامزاده	فارس	شيراز	سياخ دانگون	مرکزي	محلات	مرکزي
اصفهان	نطنز	مرکزي	قزوين	قزوين	مرکزي	هرمزگان	بندرعباس	مرکزي
اصفهان	لنجان	فولادشهر	قم	قم	مرکزي	همدان	تويسرکان	مرکزي
اصفهان	اردستان	مهاباد	کردستان	سنندج	مرکزي	همدان	ملاير	مرکزي
اصفهان	کوهپايه	سيستان	کرمان	رفسنجان	مرکزي	همدان	نهاوند	مرکزي
بوشهر	بوشهر	مرکزي	کرمان	سيرجان	مرکزي	همدان	همدان	مرکزي
بوشهر	بوشهر	چغادک	کرمان	کرمان	مرکزي	يزد	اردکان	مرکزي
تهران	اسلامشهر	مرکزي	کرمانشاه	کرمانشاه	مرکزي	يزد	تفت	مرکزي
تهران	دماوند	رودهن	گلستان	گرگان	مرکزي	يزد	ميبد	مرکزي
تهران	دماوند	مرکزي	گيلان	بندرانزلي	مرکزي	يزد	يزد	مرکزي
تهران	ري	مرکزي	گيلان	رشت	مرکزي	البرز	کرج	مرکزي
تهران	شهريار	مرکزي	گيلان	رودسر	مرکزي
تهران	ورامين	مرکزي	گيلان	لاهيجان	مرکزي
چهارمحال وبختياري	بروجن	مرکزي	گيلان	لنگرود	مرکزي
چهارمحال وبختياري	شهرکرد	مرکزي	لرستان	بروجرد	مرکزي

مطابق جداول شمارۀ (1) و (2) ، چنانچه بخش محل تحصيل هر سه سال آخر داوطلب در يک منطقه باشد، سهميۀ اختصاص‌يافته به آن منطقه، به‌عنوان سهميۀ نهايي داوطلب منظور خواهد شد.

Ø     نکتۀ 1: در صورتي‌که بخش‌هاي محل تحصيل سه سال آخر متوسطۀ داوطلبان سهميۀ مناطق، متفاوت باشد، سهميۀ داوطلب براساس بخش محل اخذ مدرک تحصيلي بخش مرفه‌تر (حتي يک سال از سه سال) تعيين مي‌شود.

مثال: اگر داوطلبي سه سال آخر بخش محل تحصيل خود را در بخش‌هاي زير گذرانده باشد، داراي سهميۀ نهايي منطقۀ يک خواهد شد.

بخش	سهميه	سهميه نهايي
سال آخر تحصيل: استان: تهران، شهر: تهران، بخش: مرکزي	سهميۀ: منطقه يک	سهميۀ نهايي ¬ منطقۀ يک
يک سال ماقبل آخر: استان: خراسان رضوي، شهر: بينالود، بخش: طرقبه	سهميۀ: منطقه سه
دو سال ماقبل آخر: استان: خراسان رضوي، شهر: بينالود، بخش: طرقبه	سهميۀ: منطقه سه

نکتۀ 2: فارغ‌التحصيلان کارداني پيوستۀ آموزشکده‌هاي فني و حرفه‌اي، براساس بخش محل تحصيل سال اول، دوم و سوم هنرستان، داراي يکي از سهميه‌هاي منطقۀ يک، دو يا سه خواهند بود.

نکتۀ 3: داوطلباني که «حداقل 2 سال از 3 سال آخر تحصيل دورۀ متوسطه» يا «سال آخر دورۀ متوسطه (سال دوازدهم يا پيش‌دانشگاهي)» خود را در خارج از کشور گذرانده‌اند، جزو سهميۀ منطقه سه محسوب مي‌شوند.

     نکتۀ 4: کليۀ داوطلبان داراي معلوليت بينايي، شنوايي، جسمي حرکتي، آسيب گفتار و زبان، تکاملي رشد و اعصاب و روان، جزو سهميۀ منطقۀ سه محسوب مي‌شوند.

رزمندگان (با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه) جزو سهميۀ رزمندگان محسوب مي‌شوند و تابع ضوابط مربوط به سهميۀ رزمندگان هستند. حدنصاب نمره براي اين داوطلبان، 75 درصد نمرۀ گزينش آزاد در کدرشته‌محل موردنظر است.

يادآوري: با توجه به مصوبۀ هيات محترم وزيران در جلسۀ مورخ 14/7/1400 (موضوع تصويب نامۀ شمارۀ 75804/ت59241هـ مورخ  19/7/1400) رزمندگان جبهه مقاومت، مشروط به دارا بودن حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه با تاييد ستادکل نيروهاي مسلح (سازمان بسيج مستضعفان و ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامي) مي‌توانند از تسهيلات ورود به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي بهره‌مند گردند.

سهميۀ ايثارگران 25 درصد

بر اساس مادۀ 90 «قانون برنامۀ پنجسالۀ ششم توسعۀ اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران (1396-1400)» مصوب مورخ 14/12/1395 مجلس شوراي اسلامي، مادۀ 70 «قانون جامع خدمات‌رساني به ايثارگران» و اصلاحيۀ بعدي آن در مادۀ 47 «قانون الحاق برخي مواد به قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت (2)» مصوب مورخ 4/12/93 مجلس شوراي اسلامي، بيست‌وپنج درصد (25 درصد) از ظرفيت هر کدرشته‌محل به «همسر و فرزندان ‌شهدا و مفقود الاثر»، «آزادگان‌ و همسر و فرزندان‌ آنان» و «جانبازان 25 درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان» اختصاص دارد.

پنج درصد از ظرفيت هر کدرشته‌محل نيز به «جانبازان زير 25 درصد و همسر و فرزندان آنان» و «همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه (ستاد کل نيروهاي مسلح، داوطلبان بسيجي و جهاد سازندگي)» اختصاص دارد.

پدر، مادر، خواهر و برادر شهيد، جزو سهميۀ خانوادۀ شهدا محسوب مي‌شوند و تابع ضوابط مربوط به سهميۀ خانوادۀ شهدا هستند.

    1:  طبق تبصرۀ بند الف مادۀ 90 قانون برنامۀ پنجسالۀ ششم توسعۀ اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، درصورتي‌که سهميۀ 25 درصدي ايثارگران از سوي داوطلبان مشمول سهميۀ فوق، تکميل نشود، خالي‌مانده آن، ابتدا به مشمولان سهميۀ 5 درصدي ايثارگران، که شرايط و حدنصاب لازم را داشته باشند، تخصيص‌يافته و اگر بازهم اين ظرفيت خالي ماند، باقي‌ماندۀ آن به ساير داوطلبان به ‌صورت آزاد اختصاص مي‌يابد.

     2:ظرفيت خالي‌ماندۀ 5 درصد سهميۀ ايثارگران، به ساير داوطلبان به‌صورت آزاد اختصاص مي‌يابد.

     3: بر اساس قوانين مذکور، حدنصاب نمرۀ ايثارگران (اعم از سهميۀ ايثارگران مشمول ظرفيت 25 درصدي يا 5 درصدي) 70 درصد نمرۀ آخرين فرد پذيرفته‌شده در گزينش آزاد در هر کد رشته‌محل است.

  4: داوطلبان سهميۀ ايثارگران، علاوه بر سهميۀ ايثارگران، همانند ساير داوطلبان در سهميۀ منطقۀ خود نيز گزينش مي‌شوند و سهميۀ مناطق آنها نيز در کارنامۀ نتايج علمي‌شان درج مي‌شود.

     5: ظرفيت، در کدرشته‌محل‌هايي به سهميه‌هاي فوق تخصيص مي‌يابد که امکان گرد کردن رياضي براي آنها وجود داشته باشد.

   6: سهميه‌هاي فوق، بر اساس قوانين و مقررات موجود بوده و در صورت هرگونه تغيير در اين سهميه‌ها، از سوي مراجع ذي‌صلاح، ضوابط و مقررات اعمالي آن اطلاع‌رساني خواهد شد.

     7:  براساس راي‌ شمارۀ 62 مورخ 16/1/1401، راي‌ شمارۀ 2193 مورخ 27/7/1400،  راي‌ شمارۀ 1709 مورخ 14/11/1399 هيات عمومي ديوان عدالت اداري، آن دسته از متقاضياني که با استفاده از سهميۀ شاهد و ايثارگر (اعم از ايثارگر 25 درصد ظرفيت و ايثارگر 5 درصد ظرفيت) و رزمنده، يک بار در رشته‌هاي تحصيلي دورۀ روزانه يا غير روزانه با آزمون يا بدون آزمون (براي پذيرفته‌شدگان رزمنده از سال 1368 به بعد، و براي پذيرفته‌شدگان سهميۀ ايثارگر از سال 1376 به بعد) پذيرفته شده‌اند، اعم از اينکه از رشتۀ قبولي خود انصراف داده يا در رشتۀ قبولي خود ثبت‌نام کرده يا نکرده باشند، حق استفادۀ مجدد از سهميۀ مذکور در آزمون سراسري در هيچ دوره اي، اعم از روزانه، نوبت دوم (شبانه)، غيرانتفاعي، پيام‌نور، شهريه‌پرداز، پرديس خودگردان، مجازي، دانشگاه آزاد اسلامي و … را نخواهند داشت؛ به عبارت ديگر، اين دسته از داوطلبان، تحت هيچ عنواني حق استفادۀ مجدد از اين سهميه در تمامي دوره‌ها و دانشگاه آزاد اسلامي را ندارند.

     8- سهميه‌هاي ايثارگران، خانوادۀ شهدا و رزمندگان، در صورت تاييد نهاد مربوطه، براي داوطلب اعمال ‌مي‌شود.

   گزينش آزاد: در کليۀ کد رشته‌محل‌ها، بدون توجه به سهميه و گزينش بومي، تمامي انتخاب‌کنندگان هر کد ‌رشته‌محل، صرفاً بر اساس نمره و ظرفيت آن کد رشته‌محل‌ گزينش مي‌شوند و نمرۀ آخرين نفر پذيرفته‌شدۀ هر کد رشته‌محل به اين شيوه، نمرۀ گزينش آزاد ناميده مي‌شود.

در ادامه،به ساير سهميه‌ها و تسهيلات ديگري که در آزمون سراسري وجود دارد، اشاره مي‌شود:

1- سهميۀ مناطق محروم.

2 – سهميۀ داوطلبان شهرستان‌هاي جنوب استان کرمان (جيرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار، قلعه گنج و منوجان) و شهرستان بشاگرد در استان هرمزگان.

3 – سهميۀ داوطلبان شهرستان ابوموسي .

4- سهميۀ داوطلبان آزمون سراسري در مناطق درگير بلاياي طبيعي.

5- سهميۀ بهياري.

6 – سهميۀ داوطلبان دچار سوختگي حاد در حادثۀ آتش‌سوزي مدارس.