جمع‌بندي در ايستگاه اول

در مقاله هفته گذشته، درباره اصول کلي جمع‌بندي در ماه‌هاي منتهي به زمان برگزاري کنکور صحبت کرديم و از شما خواستيم تا با ايجاد يک چشم انداز کلي از برنامه‌اي که داشته و مطالعه‌اي که کرده‌ايد، زمان مناسب جمع‌بندي خود را در نظر بگيريد؛ به طور مثال، داوطلبي که در گذشته به طور مرتب و بخوبي درس خوانده، در مقايسه با داوطلبي که ديرتر شروع به مطالعه براي کنکور کرده است، حجم بيشتري از دروس را مطالعه نموده و احتياج به زمان جمع‌بندي بيشتري دارد؛ پس اين شما هستيد که با يک مديريت زمان مناسب، مي‌توانيد تصميم بگيريد که از چه زماني جمع‌بندي را شروع کنيد. به طور کلي، دوره جمع‌بندي، شامل مرحله مرور، رفع اشکال و تست‌زني مي‌شود و هر کدام از اين چند مرحله، بسته به توان و آمادگي داوطلب، ممکن است که طولاني يا کوتاه باشد؛ به عنوان نمونه، داوطلبي وجود دارد که قبلاً در برنامه هفتگي و مطالعاتي خود، مرورهاي مرتب و کامل را گنجانده و الان نياز زيادي به مرور عمقي مطالب ندارد؛ اما برعکس، همين داوطلب در تست‌زني ضعيف است و بايد وقت بيشتري را به تست‌زني و افزايش تکنيک‌هاي سرعتي و دقتي در اين مقوله اختصاص دهد. به همين ترتيب، ممکن است که داوطلبي در مرحله مرور و رفع اشکال، نياز به وقت بيشتري داشته باشد و در مرحله تست‌زني به دليل توانايي زياد، وقت چنداني نخواهد.

هر چه به زمان برگزاري کنکور نزديک‌تر مي‌شويم، سبک و شيوه مطالعه و نيز زمان و مديريت آن، اهميت بيشتري پيدا مي‌کند. يکي از کارهاي مهمي که در اين ايام شما داوطلبان کنکور بايد انجام دهيد، مرور کردن است و اين کار، يکي از نکته‌هاي کليدي موفقيت در کنکور است. دليل آن را با يک مثال، بهتر متوجه خواهيد شد: شما مسير خانه تا مدرسه را بهتر به خاطر داريد يا مثلاً مسير يک فروشگاه را که سالي يک بار به آن جا سر مي‌زنيد؟ مسلماً مسير خانه تا مدرسه را راحت به خاطر مي‌آوريد و خيلي‌ها اين توانايي را دارند که حتي اين مسير را چشم بسته بروند. مرور دروس، نيز همين طور است. شما هر يک از درس‌ها را در فاصله يک روز، دو روز يا در فواصلي که خودتان معين کرده‌ايد براي کنکور مي‌خوانيد؛ اما براي اينکه مطالب در ذهنتان تازه بماند و فراموش نشود، بايد آنها را مرور کنيد. هيچ کس با يک بار خواندن يک مطلب، همه آن را ياد نمي‌گيرد؛ بنابراين، اين انتظار خيلي از داوطلبان که حتماً با يک بار خواندن، همه چيز را ياد بگيرند کاملاً غيرمنطقي است. مرور کردن فوايد متعددي دارد که از جمله مهم‌ترين آنها مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:

1-    نگهداري مطالب

به کار نبردن مطالب آموخته شده و تکرار نکردن آنها، به طور قابل ملاحظه‌اي ميزان حضور ذهن و يادآوري را کاهش مي‌دهد. خواندن مطالب، بخشي از مراحل آمادگي براي کنکور است، اما نگهداري آنها به مدت  طولاني تا زمان کنکور دشوار است؛ پس هر داوطلب بايد بداند که چگونه مطالب را در ذهن خود نگه دارد و آنها را فراموش نکند. مرور کردن روشي است که به اين نياز پاسخ مي‌دهد و بهترين راه مقابله با فراموشي و نگهداري مطالب در ذهن تا زمان برگزاري کنکور است.

2-    فهم مطالب

مرور، تنها براي حفظ کردن و نگهداري مطالب نيست، بلکه در فهميدن آنها نيز بسيار مؤثر است. براي  يادگيري خيلي از مطالب بايد آنها را چند بار تکرار کنيم تا بفهميم و به خاطر بسپاريم. اگر فکر مي‌کنيد که مي‌توانيد تنها با يک بار خواندن، همه چيز را ياد بگيريد، اشتباه مي‌کنيد؛ حتي باهوش‌ترين افراد هم براي فهم يک موضوع نياز به تکرار آن دارند؛ از طرف ديگر، هر بار که مرور مي‌کنيم، به نکاتي پي مي‌بريم که در مطالعات قبلي ممکن است به آن نکات،کمتر توجه کرده باشيم؛ بنابراين، مرور کردن باعث مي‌شود تا مطالبي که قبلاً از نظر ما دور مانده است، در دسترس مطالعاتي ما قرار بگيرد و بهتر فهميده شود.

3-    تسلّط و سرعت

مرور يعني تکرار، اما نه يک تکرار ساده و معمولي، بلکه نوعي تکرار دروس که شما با استفاده از آن بتوانيد به آنچه که قبلاً خوانده‌ايد، به صورت بهتري مسلّط شويد؛ از سوي ديگر، مرور کردن باعث مي‌شود تا سرعت شما در يادگيري و مطالعه بعدي، بيشتر شود؛ پس هيچ يک از داوطلبان نبايد تصور کنند که با مرور کردن، وقت خود را هدر مي‌دهند، بلکه بايد توجه داشته باشند که اين مرورهاي متوالي دوران جمع‌بندي، تسلط و سرعت آنها را افزايش خواهد داد.

 مرور کردن، آموخته‌هاي قبلي را مرتب مي‌کند، اطلاعات حافظه را مانند فايل‌هاي کامپيوتري منظم مي‌کند و حضور ذهن و دسترسي به آن فايل‌ها را آسان‌تر مي‌سازد. در زمان برگزاري کنکور براي پاسخگويي به تست‌هاي هر درس، وقت محدودي داريد. آنجا جاي فکر کردن و زير و رو کردن حافظه براي پيدا کردن مطلب و فرمول‌ها نيست. فرصت داده شده  در زمان برگزاري کنکور، فقط براي عمل کردن و محاسبه کردن است؛ پس بايد سعي کنيد که قبل از برگزاري کنکور، مطالب را در ذهنتان به صورت بسيار منظم آماده کنيد تا بتوانيد در زمان لازم بخوبي از آنها استفاده کنيد، و اين مهم، فقط با مرور کردن ميسر مي‌شود.

با اينکه بسياري از داوطلبان از اهميت مرور کردن براي کنکور مطلع هستند، اما مديرت زمان و توانايي کافي براي مرور کردن را ندارند و نمي‌دانند که چگونه و در چه شرايطي بايد مرور کردن براي کنکور را شروع کنند. اين مهم است که بدانيم چگونه، چه موقع و تا چه اندازه مرور کنيم. مرور جزو لازم برنامه درسي هر  داوطلب است که در ماه‌هاي نزديک به کنکور، اهميت بيشتري پيدا مي‌کند. در اين اوقات بايد بخش مهمي از برنامه هفتگي خود را  به آن اختصاص دهيد. در مقالات مختلف، بارها به اين نکته اشاره کرده‌ايم که شرايط درسي و توان و برنامه درسي و زمان هر داوطلب، با ساير داوطلبان کنکور، متفاوت است و نمي‌توان نسخه‌اي کلي را براي همه داوطلبان پيچيده و از آنها خواست که طبق همان دستورالعمل رفتار کنند. متاسفانه، امروزه بسياري از مؤسسات و مشاوران آنها تلاش مي‌کنند تا با پيشنهاد چنين راهکارهايي به داوطلبان، آنها را در مسير آمادگي براي کنکور ياري دهند؛ اما اين موضوع اشتباه است و حتي اگر گروه بسياري از داوطلبان همراه با يکديگر براي آمادگي در کنکور برنامه يکساني را اجرا کنند، باز هم ممکن است که به دليل توانايي يا ضعف‌هايي که در دروس مختلف دارند، از برنامه جمعي جا بمانند. مرور نيز به همين صورت است؛ به دليل اينکه مرور هم بخشي از برنامه مطالعاتي شما داوطلب عزيز براي آمادگي در کنکور است؛ پس بايد با توجه به توانمندي شما در برنامه‌ريزي‌ها پيش‌بيني شود.

    براي مرور کردن، قبل از هر چيز به حجم دروسي که قبلاً مطالعه کرده‌ايد نگاهي بيندازيد و ببينيد که در چه زماني مي‌توانيد به مرور کامل دروس و تست‌زني آنها و رفع اشکالشان بپردازيد؛ در واقع، يک برآورد ساده از حجم درس‌ها و ميزان توانايي خودتان داشته باشيد؛ از طرف ديگر، به اين نکته نيز دقت کنيد که مطالبي را که قبلاً مطالعه کرده‌ايد، در گذشته هم چند بار مرور کرده‌ايد. اگر تعداد دفعات مرور شما در گذشته زياد بوده است، نياز چنداني به مرورهاي متوالي و زياد نخواهيد داشت، اما اگر مطالبي را که در گذشته خوانده‌ايد، کمتر مرور کرده يا اصلاً مرور نکرده‌ايد، کار شما کمي سخت‌تر است و بايد وقت بيشتري را براي انجام اين کار در نظر بگيريد؛ زيرا پس از يک يا دو بار مطالعه، بخش زيادي از مطالب (يا به طور کامل و يا قسمتي از آنها) فراموش مي‌شوند. پس از اين برآورد، بسته به اهميت درس و حجم مطالبي که شما براي مرور کردن يادداشت کرده يا زير آنها را خط کشيده‌ايد، در برنامه مطالعاتي خود زماني را هم براي مرور در نظر بگيريد؛ مثلاً اگر شما داوطلب گروه آزمايشي علوم رياضي و فني هستيد و حجم مطالبي را که براي مرور کردن درس‌هاي رياضي و فيزيک کنار گذاشته‌ايد، زياد است، وقت بيشتري را در برنامه به خواندن اين درس‌ها اختصاص دهيد، اما اگر به اين درس‌ها مسلط هستيد و مثلاً در درس شيمي قبلاً آمادگي و مرور کمي داشته‌ايد، سعي کنيد که وقت بيشتري را در برنامه خود به مرور درس شيمي اختصاص دهيد.

      فرقي نمي‌کند که شما يک ماه يا مدت بيشتري را براي مرور و رفع اشکال درنظر گرفته باشيد؛ مهم اين است که چشم انداز کلي از کار خود داشته باشيد و بدانيد که بايد چه کار کنيد؛ در واقع، نقاط ضعف و قوت خود را در بخش مرور و رفع اشکال در درس‌هاي مختلف مشخص کنيد. انجام اين کار، مهم‌ترين و موثرترين قدم است و بعد از آن، مدت زمان مطالعاتي خود را به صورت هفته به هفته برنامه‌ريزي کرده و در هر هفته، مرور درس‌هاي مختلف را با توجه به حجم و نقاط ضعف خود به صورت کم يا زياد مشخص کنيد. بسته به توان و آمادگي قبلي شما، مدت زمان مرورتان مي‌تواند شامل يک بار مرور يا مرورهاي متوالي تا زمان برگزاري کنکور باشد؛ اما سعي کنيد که در اين مدت، حتماً دو بار مرور همه يا بعضي از درس‌هاي مهم را در برنامه خود بگنجانيد.

 حجم و اندازه مرور

ممکن است اين سؤال براي بعضي از شما داوطلبان عزيز پيش آمده باشد که حجم و اندازه مرور چقدر بايد باشد. حجم و اندازه مرور به دو عامل روش مطالعه و انتخاب روش مرور بستگي دارد. در زمان مطالعه اوليه، عده‌اي زير نکات مهم را خط مي‌کشند و برخي ديگر خلاصه‌نويسي کرده و عده‌اي نيز حاشيه نويسي مي‌کنند. همه اين تکنيک‌ها براي مرور مفيدند و به راحتي شما در زمان مطالعه بستگي دارند. يکي از منابع مرور شما نيز همين خلاصه‌ها، علامت‌گذاري‌ها، خط‌کشي‌ها و … است. کسي که يادداشت‌هايش جمع وجور نباشد يا به جاي خط کشيدن زير واژگان کليدي، زير اغلب خطوط کتاب درسي را خط کشي کرده يا اصلاً هيچ خلاصه يا يادداشتي از درس خوانده شده نداشته باشد، مجبور است که براي مرور، دوباره کتاب درسي را از اول بخواند؛ از اين رو، حجم مرور او زيادتر و مرورش وقت گيرتر از داوطلبي مي‌شود که در مطالعه اوليه، اسباب و ملزومات مرور را بخوبي رعايت کرده است؛ يا دانش‌آموزي که اشکالات خود را علامت نمي‌زند، براي حل دوباره آنها مجبور است که لابلاي صفحات کتاب را بگردد تا آنها را پيدا کند؛ از اين رو، وقت بيشتري از او تلف مي‌شود؛ پس چگونگي مرور تا حدي به روش مطالعه ما بستگي دارد.

    درباره حجم و اندازه مرور نيز بايد اشاره کنيم که در اين باره اصلاً آرماني عمل نکنيد و با خود تصور نکنيد که مي‌توانيد در يک ساعت مشخص و محدود، مطالب بسيار زيادي را مطالعه کنيد. اين موضوع از طرفي باعث خستگي و نااميدي‌تان خواهد شد، و از طرف ديگر، به دليل رعايت نشدن منظم برنامه، باعث به هم ريختگي برنامه شما مي‌شود؛ پس، همان گونه که قبلاً اشاره کرديم، با يک برآورد درست و اصولي از خود و توانايي و استعدادهايتان و نيز حجم مطالبي که بايد مرور شود، ميزان سختي و اهميت يا آساني منابع و وقت و زماني که در اختيار داريد، يک مرور اصولي و درست انجام دهيد تا در کنکور موفق شويد.

1-    مرور گزينشي

در اين روش، کل کتاب، تيترها، خطوط درشت داخل متن، عکس‌ها، زير نويس عکس‌ها، فرمول‌ها، نمودارها، جدول‌ها و همه چيز، به جز متن نوشتاري کتاب درسي، خوانده و مرور مي‌شود. در آغاز، تيتر اصلي را ببينيد، کتاب را ببنديد و سپس براي خودتان به طور خلاصه شرح دهيد که در آن تيتر اصلي، چه عناوين فرعي و نکاتي وجود دارد. بعد کتاب را باز کنيد و ببينيد که تا چه حد درست عمل کرده‌ايد. با انجام اين عمل، کليت مطلب در ذهن شما حک مي‌شود. همين کار را با عناوين فرعي تکرار کنيد. فرمول‌هاي مهم، مکان‌هاي مهم و مفاهيم مهم در هر بند کتاب درسي، محدود است؛ به همين خاطر، يادآوري آنها راحت‌تر است؛ بدين ترتيب، گام به گام در هر فصل پيش برويد و جزييات را در ذهن خود مرور کنيد و هر جا که لازم شد، به متن کتاب مراجعه کنيد. اگر مطلب آموخته شده را خوب فهميده باشيد، به خواندن متن نياز کمتري داريد؛ اما اگر مراجعه شما به متن زياد باشد، نشان مي‌دهد که شما ضعيف هستيد و مطلب بايد بازخواني شود. به کارگيري اين روش، به شما کمک مي‌کند تا تشخيص دهيد که در چه قسمت‌هايي ضعف داشته و به مطالعه بيشتري نياز داريد.

2-    مرور با دوستان

اين مرور به طور جمعي و همراه با دوستان انجام مي‌شود. جلسات مرور جمعي بايد جدي، صميمانه و با نشاط برگزار شود و هر نفر، قسمتي از يک مطلب يا موضوع را براي ديگران توضيح دهد و ديگران گوش دهند. در زمان مرور، هر کس نکته‌اي را که به نظرش مي‌رسد براي ديگران مي‌گويد و هر شخصي که قبلاً به آن توجه نکرده است، آن را به نکات خود مي‌افزايد و آنها را يادداشت‌برداري مي‌کند. در اين روش بايد مراقب اتلاف وقت باشيد و زمان شروع و خاتمه جلسه و فرصت هر کس بايد معلوم باشد و انجام اين کار نيز بايد با تعداد نفرات محدود انجام شود. استفاده از اين روش، براي مقابله با اضطراب و کم انگيزگي مناسب است و اعتماد به نفس فرد را افزايش مي‌دهد؛ از طرف ديگر، باعث مي‌شود تا مطالب بيشتر در ذهن شما باقي بماند؛ با اين همه، اگر شما از جمله افرادي هستيد که نمي‌توانيد به صورت جمعي مطالعه کنيد، يا اينکه حواستان پرت و وقتتان تلف مي‌شود و يا جلوتر و قوي‌تر از دوستان خود هستيد، بهتر است که دروستان را به تنهايي مرور کنيد.

يکي از شيوه‌هاي مرور، مرور همراه با تست است؛ به اين صورت که هر موقع بخواهيم درسي را مرور کنيم تست‌هاي جديد از آن درس را انتخاب کرده و به آنها پاسخ مي‌دهيم. اين شکل پاسخگويي، باعث يادآوري آموخته‌هاي قبلي شما مي‌شود. حسن اين روش در آن است که با نشان دادن پاسخ‌هاي نادرست به ما، مشخص مي‌شود که چه نکاتي را فراموش کرده‌ايم و بايد آنها را بازخواني و تکرار کنيم و يا آنکه در چه قسمت‌هايي ضعف و نياز به تمرين و رفع اشکال بيشتري داريم. انجام اين کار از تکرار مباحثي که آنها را خوب بلد هستيم، جلوگيري مي‌کند، و از طرف ديگر، عملاً بخشي از تکاليف و تست‌هاي آن درس هم انجام مي‌شود، و به اين ترتيب، به طور تدريجي در آن درس تسلط بيشتري مي‌يابيم.

4-    مرور فعال

اگر مرور، محدود به تکرار آموخته‌هاي قبلي شود، با به کارگيري اين روش، ما مي‌توانيم تنها آموخته‌هاي قبلي‌مان را حفظ و نگهداري کنيم، اما نمي‌توانيم اين آموخته‌ها را ارتقاء دهيم و يادگيري خود را کامل‌تر کنيم؛ از طرفي، اين تکرارهاي يکنواخت و پي در پي، مغز را خسته مي‌کند؛ ولي اگر بخواهيم، علاوه بر نگهداري آموخته‌هاي قبلي در ذهن خود، آنها را کامل‌تر کنيم و خود را به حد تسلط برسانيم، و مرور کردن، برايمان يکنواخت و خسته کننده نباشد، بايد مرور را به طور فعال انجام دهيم.

الف- با پرسش و پاسخ، متن و جزييات درس خوانده شده را کنترل کنيم و ميزان دقت و حافظه خود را بيازماييم.

ب- اشکالات و اشتباهات قبلي را بررسي و يادآوري کنيم.

پ- در مرور فعال، بيشتر تاکيد ما بايد روي قسمت‌هاي فراموش شده باشد.

ت- در هر مرحله از مرور بايد موفق شويم به نکاتي دست يابيم که در مراحل قبل متوجه آنها نشده بوديم؛ به عبارت ديگر، در هر مرحله از مرور، بايد دنبال نکات تازه‌تر باشيم. اگر اين­گونه عمل کنيم، مرور ما، هرگز تکراري و خسته کننده نمي‌شود.

1-    پيش شرط مرور آن است که از قبل، مطالب را خوب ياد گرفته و آنها را فهميده باشيم؛ در غير اين صورت، اساساً مطالعه بعدي نقش مرور و تکرار را نخواهد داشت، بلکه عملاً همان يادگيري نخستين  خواهد بود.

2-    مرور، نياز به تمرکز فراوان دارد و مرور بدون تمرکز، مثل يک روخوانيِ بي‌فايده است. مرور هم مانند مطالعه، جزيي از مراحل يادگيري است و همان شرايط  لازم را دارد؛ پس بايد بهترين ساعات شبانه روز را به مرور خود اختصاص دهيم.

3-    اگر حجم تکاليف و تمرينات يک درس، زياد باشد، مي‌توانيد آنها را در زماني که براي مرورهاي مختلف در نظر گرفته‌ايد، انجام دهيد و در هر نوبت، بخشي از آنها را مرور کنيد.

4-    مي توانيم امتحانات مدرسه را به فرصتي براي مرور هر درس تبديل کنيم؛ در اين صورت، تعداد مرورهاي ما به طور قابل ملاحظه‌اي افزايش مي‌يابد.

5-    براي مرور خود حتماً برنامه مشخصي داشته باشيد.

6-     هيچ وقت براي مرور کردن از خلاصه‌هاي داوطلب ديگري استفاده نکنيد؛ اما اگر شما جزو آن دسته از داوطلباني هستيد که از ابتدا مطالب را براي مرور آماده نکرده‌ايد و احتياج به خلاصه‌هاي دوستان خود داريد، سعي کنيد فردي را انتخاب کنيد که خلاصه‌هاي مرتب و منظمي داشته و از نظر درسي نيز در حد و پايه شما باشد؛ زيرا استفاده از خلاصه‌هاي افراد بالاتر و پايين‌تر از خود، باعث اتلاف وقت شما يا خوب ياد نگرفتن مطالب مي‌شود.