برنامه‌ريزي درسي

اگر برنامه‌اي منظم نداشته باشيم که وقت خود را براي انجام کارها با آن تنظيم کنيم، زمان زيادي را تلف خواهيم کرد. همچنين اگر از همان روز اول سال يا ترم تحصيلي، برنامه‌اي مرتب و منظم نداشته باشيم، روز به روز تکاليف درسي‌مان به روي هم انباشته شده و هر چه بيشتر تعلل کنيم، تکليف بيشتري جمع مي‌شود، و هر چه بيشتر تکاليف روي هم جمع شود، رغبت شروع به کار در ما کمتر خواهد شد و پس از مدتي احساس عقب ماندگي، بي‌حوصلگي، تنفر از درس و مدرسه و دلهرة شکست بر ما غلبه خواهد کرد و اعتماد به نفس را، که مهم‌ترين عامل موفقيت و پيشرفت محسوب مي‌شود، از ما خواهد گرفت؛ پس عاقلانه است که برنامه‌اي براي مطالعه و انجام تکاليف براي خود طرح کنيم. برنامه‌اي که براي خود طرح مي‌کنيم، به برنامة کلاس مدرسه يا دانشگاه، فعاليت‌ها، کار و ساعات خورد و خواب ما بستگي خواهد داشت. يک برنامة خوب، برنامه‌اي است که با توجه به شرايط و امکانات موجود (کليه عوامل اجتماعي، اقتصادي، زماني و خصوصيات فردي) طرح ريزي شود؛ بنابراين، از آنجا که شرايط عمومي و فردي هر کدام از ما با ديگري متفاوت است، ممکن است برنامه‌اي که براي ما مناسب باشد، براي ديگران نامناسب باشد.

اگر تصور مي‌کنيد که تنظيم برنامه و وقت، ممکن است زندگي را بيش از حد برنامه‌ريزي شده و محدود کند و لذت شادي را از شما بگيرد، بدانيد که در اشتباه هستيد. هدف از تنظيم برنامه و وقت، حذف ضرورت‌هاي زندگي نيست، بلکه تنظيم وقت به شما امکان مي‌دهد تا بتوانيد هر طور که مي‌خواهيد، از زندگي خود بهره بگيريد و وقت خود را صرف انجام کارهاي بيهوده نکنيد. داشتن «برنامة مشخص مطالعه» نيروي تمرکز حواس را زياد مي‌کند و مانع از خطر «انباشتن مغز» در آخرين دقايق پيش از امتحان مي‌شود.

 تنظيم برنامه مطالعه، شما را قادر مي‌سازد که موفقيت‌هاي بيشتري را به دست آوريد؛ زيرا شما به ياري تنظيم وقت مي‌توانيد از دوران تحصيلي خود بهرة بيشتري بگيريد. همچنين با کمک تنظيم وقت مي‌توانيد زندگي متعادلي داشته باشيد و از بازي يا کار خود لذت ببريد و از فرصت‌هايي که برايتان پيش مي‌آيد، نهايت استفاده را به عمل آوريد و بر زندگي و کار خود، نظارت بيشتري داشته باشيد.

1ـ قبل از هر چيز، برنامة کلاسي خود را بررسي کنيد و ساعات هر درس و ساعاتي را که براي  انجام تکاليف مربوط به آن درس لازم است، حساب کنيد. براي اين منظور مي‌توانيد فهرستي تهيه کنيد و در آن، کارهاي ثابت و کارهاي متغير خودتان را مشخص کنيد. کارهاي ثابت به اعمالي مانند: جلسات درس، وعده‌هاي غذا، خواب، وظايف شغلي و … گفته مي‌شود که شما بايد هر روز در ساعتي معين آنها را انجام دهيد، و کارهاي متغير، مانند: مطالعه، تکاليف درسي، اوقات استراحت، ديدن تلويزيون، اوقاتي که با دوستان مي‌گذرد و … اموري هستند که شما مي‌توانيد در هر ساعتي که مايليد، آنها را انجام دهيد. ضمناً همه آنچه را که بايد انجام دهيد، روي کاغذ بنويسيد؛ در غير اين صورت، ممکن است که بعضي از کارها اصلاً انجام نشود.

2 ـ برنامه بايد «قابل انعطاف» باشد و چنان تنظيم گردد که در برخورد با حوادث و اتفاقات پيش‌بيني نشده نيز انعطاف‌پذير و قابل اجرا باشد؛ پس بايد ساعت‌هاي «آزاد» در برنامه پيش‌بيني کرد تا بتوان آن را به  جاي فرصت‌هاي از دست رفته به کار برد؛ ضمن اينکه لازم نيست برنامه‌ها براي يک سال تحصيلي وضع شود؛ بلکه حتي مي‌تواند براي نيمي از آن يا تنها براي يک ماه باشد، و از اين هم فراتر، مي‌توان برنامه را جوري تنظيم کرد که در مراحل اوليه بتوان هر هفته برنامه‌ها را با تغييراتي اجرا نمود.

3ـ برنامه‌اي که مناسب حالتان باشد، طرح‌ريزي کنيد. در تنظيم برنامه پيش‌بيني کنيد که وقتي را براي مطالعه هر درس در نظر بگيريد و در آن وقت، حداکثر آمادگي را براي انجام آن کار داشته باشيد؛ مثلاً اگر مطالعه زبان انگليسي براي شما مشکل است، و در ضمن مناسب‌ترين وقتي که شما مي‌توانيد تماس حواس و نيروي خود را در کار مطالعه اين درس صرف کنيد، صبح‌هاي زود است، موقع تنظيم برنامه مواظب باشيد که مطالعة زبان انگليسي را براي صبح بگذاريد. از آنجا که ثابت شده است هر آنچه پيش از خوابيدن فرا گرفته شود ديرتر فراموش مي‌گردد، به طور کلي بهتر است که مطالعة درس‌هاي مشکل را براي شب و پيش از خواب بگذاريد، و مطالعه دروس حفظي مانند: زبان، تاريخ، اجتماعي و … را به ساعات اوليه صبح موکول نماييد.

نکته‌اي که ذکر آن در اينجا ضرورت دارد، اين است که ساعاتي که از آنها نام برديم، معمولاً بهترين ساعات براي مطالعه دروس مختلف هستند، اما اين ساعات لزوماً براي هر فردي چنين نيستند؛ به طوري که ممکن است تمايل و رغبت بعضي براي مطالعه دروس مختلف، برخلاف ساعات گفته شده باشد؛ بنابراين، بهترين ساعت مطالعه براي هر فرد، وقتي است که با بيشترين اشتياق و علاقه مي‌‌تواند در آن زمان مطالعه کند.

4ـ اولويت‌ها را مشخص کنيد. براي پيشگيري از احساس شکست و پشيماني، بايد بدانيد که چه کارهايي مهم هستند و چه کارهايي درجة اهميت و ارزش کمتري دارند. اولويت‌ها مي‌تواند به شکل زير تقسيم‌بندي شود: اولويت‌هاي درجه يک (تکاليف و وظايفي که در حال حاضر بايد مشغول انجام آن باشيد)، اولويت‌هاي درجه دو (تکاليف و وظايفي که مي‌توان انجام آنها را به تاخير انداخت تا اولويت‌هاي درجة يک انجام شود)، و اولويت‌هاي درجه سه (تکاليفي که خيلي مهم نيستند و مي‌توان آنها را ديرتر انجام داد).

وقت کافي و مناسبي را براي انجام فعاليت‌هاي درجه يک در نظر بگيريد و برنامه کار خود را طوري تنظيم کنيد که اولويت‌هاي درجه يک را در اوقاتي که حداکثر کارآيي و نشاط را در آن اوقات داريد، انجام دهيد و انجام وظايف کم اهميت و درجه دو را به ساعاتي از روز که انرژي و کارآيي کمتري در آن ساعات داريد، اختصاص دهيد؛ مثلاً اگر دو روز آينده، امتحان نيم ترم يا نيم ثلث رياضي داريد، لازم است که امتحان رياضي به عنوان اولويت درجه يک، مدّ نظر شما قرار گيرد و وقت کافي براي مطالعه آن در نظر گرفته شود.

5 ـ براي مطالعة هر درس، وقت کافي منظور کنيد و بدانيد وقتي که براي مطالعه يک درس در نظر مي‌گيريد، لااقل بايد برابر زماني باشد که در کلاس صرف آن درس مي‌شود. قاعده کلي آن است که هر ساعت درس مدرسه نياز به دو ساعت مطالعه دارد، اما بعضي از دروس که شما در آن ضعيف هستيد و همين طور ماهيت بعضي از دروس (مثلاً رياضي) طوري است که بيش از دو برابر ساعت درس، نياز به تمرين و مطالعه دارد.

6 ـ برنامه‌هاي خود را بيش از اندازه فشرده و متراکم نکنيد. همچنين بيش از توانايي‌هاي خود، براي خودتان تکليف تعيين نکنيد و فقط به اموري بپردازيد که مي‌دانيد در مهلت يا فرصتي که در اختيار داريد، مي‌توان آنها را انجام داد.

7 ـ وقت مطالعة هر درس را حتي‌الامکان نزديک به ساعت آن درس تعيين کنيد و تا آنجا که ممکن است، مطالعة هر درس را بلافاصله پس از ساعت آن درس انجام دهيد. عادت کردن به مطالعة هر درس بلافاصله پس از اتمام کلاس آن درس، اهميتي بسزايي دارد؛ مخصوصاً در مورد درس‌هايي که معلم آن دروس را به صورت سخنراني ارايه مي‌دهد. اين امر باعث مي‌شود که فراموشي مطالب در ذهن شما به ميزان زيادي کاهش يابد.

8 ـ مرور هفتگي درس‌ها را در برنامه‌تان منظور نماييد. در برنامه خود لااقل هفته‌اي يک ساعت را براي مرور کردن هر درس در نظر بگيريد. حتي اگر درسي تکليف مربوطه‌اش انجام شده و مسايل آن حل شده باشد احتياج به حداقل يک بار «مرور» خواهد داشت. با اين فرصت‌هاي کوتاه مرور منظم مي‌توانيد ياد گرفته‌هاي خود را تازه کرده و حضور ذهنتان را افزايش دهيد.

9 ـ در بين مطالعه دو موضوع شبيه يا مربوط به هم، درس ديگري مطالعه کنيد. در مطالعة دو موضوعي که مضمونشان به هم نزديک است، اين احتمال هست که بر اثر امر «تداخل» فراموشي ايجاد شود؛ پس اگر ناگزير از مطالعة درس‌هاي مشابه، به دنبال هم هستيد، بهتر است که ميان دو درس، استراحت و وقفه مختصري منظور شود.

10 ـ حجم مطالب مطالعه شده در هر جلسه را طوري در نظر بگيريد که بتوانيد تمام آن مطالب مورد نياز را در آن جلسه مطالعه کنيد. انجام اين امر، سبب انسجام اعمال شما خواهد شد؛ اما زياد روي آن تاکيد و اصرار نورزيد؛ زيرا گاهي تخمين شما از دشواري يا سهولت يادگيري مطالب، درست نيست و در نتيجه نمي‌توانيد تمام آنچه را که براي يک جلسه در نظر گرفته‌ايد، مطالعه کنيد؛ در اين صورت، هيچ‌گاه به مطالعه سريع و سطحي نپردازيد؛ به عبارت ديگر، ميزان کار خود را با مطالبي که ياد مي‌گيريد، بسنجيد، نه با حجم آنها يا با ساعاتي که مطالعه مي‌کنيد؛ زيرا از آ‌نجا که دشواري و سهولت دروس مختلف، متفاوت است، ممکن است که براي مطالعه يک حجم مساوي از اين دروس، ساعات متفاوتي لازم باشد.

11 ـ خود را مقيد به انجام برنامه سازيد و هرگاه در اجراي آن کوتاهي کرديد، براي خود جريمه‌اي در نظر بگيريد. اگر نتوانستيد در ساعت مقرر، درستان را مرور کنيد يا به انجام تکاليف آن درس بپردازيد، قاعدتاً مقداري از ساعت خواب، تفريح يا تعطيل خود را به اين امر اختصاص دهيد و اين موضوع را مدّ نظر داشته باشيد که در ساية تلاش، سخت کوشي و نظم است که مي‌توانيد به موفقيت برسيد. ضمناً هرگاه کارتان را بخوبي انجام داديد، به خود پاداش دهيد.

12 ـ «نه» گفتن را بياموزيد و در رفتار خود با ثبات باشيد و به طرزي قاطعانه، اما با خوشرويي و ادب، به دوستان، مهمانان و تلفن کنندگان خود بفهمانيد که شما گرفتار هستيد.

13 ـ محيط پيرامون خود را براي مطالعه، مناسب و آماده نگه داريد. تلفن همراه، تلويزيون و ضبط صوتتان را خاموش کنيد و اجازه ندهيد که اين وسايل وقتتان را تلف کنند. پيش از شروع مطالعه، همة مواد و وسايل مورد نياز خود را فراهم کنيد و سعي کنيد که هر روز در جاي ثابتي مطالعه کنيد. همچنين از اين جايِ ثابت، فقط براي مطالعه استفاده کنيد.