هنر مطالعه کردن براي کنکور

وقتي حرف کنکور به ميان مي­آيد، يک پاي ثابت و اصل مهم اين آزمون، دروس امتحاني و چگونه مطالعه کردن آنهاست. هر ساله، داوطلبان زيادي از ماه‌ها قبل از کنکور شروع به مطالعه مي‌کنند، اما در نهايت، پس از اعلام نتايج نهايي و اسامي پذيرفته‌شدگان، مشاهده مي‌شود که افراد بسياري از نتيجه خود راضي نيستند. سخن بسياري از اين داوطلبان، آن است که نحوه مطالعه آنها يکي از ضعف‌هاي اساسي‌شان بوده است. درباره مطالعه براي آمادگي درماآ کنکور، هر ساله، مشاوران توصيه‌ها و بحث‌هاي زيادي مي‌کنند که مي‌تواند هر يک از شما عزيزان را بخوبي براي آمادگي بهتر در برگزاري اين آزمون کمک نمايد. در اين مقاله قصد داريم تا شما را با تعدادي از اين راهکارها و شيوه‌ها آشنا کنيم. از جمله موضوعاتي که به شما براي يادگيري و مطالعه بهتر در اين زمينه کمک مي‌کند، موارد زير است:

در زندگي، داشتن هدف، بهترين عامل و موتور محرک براي انجام کارهاست. در کنکور هم همين­طور است؛ اگر شما هدف خاصي از شرکت در کنکور نداشته باشيد، يادگيري هم براي شما دشوار و سخت خواهد بود؛ پس براي نتيجه­گيري بهتر، چند دقيقه قبل از شروع مطالعه به اهدافي که بعد از کنکور مي‌خواهيد به آنها برسيد، فکر کنيد و خودتان را در دانشگاه يا رشته مورد علاقه‌تان تصور کرده و اميدوار و پرانرژي مطالعه را شروع کنيد.

 براي شروع هر کار بايد اين نکته را بپذيريد که دشواري‌هايي در مسير وجود دارد و  براي پيمودن آن مسير، تلاش هم لازم است. پذيرش دشواري مسير و رنج راهي که در پيش داريد، شما را براي مقابله با اين دشواري‌ها و پيشرفت آماده مي‌کند. نپذيرفتن اينکه هر مسيري با دشواري روبروست، بويژه در آغاز راه، شما را افسرده و ناراحت مي کند. اگر بايد روزي بيست صفحه مطالعه کنيد، فکر خود را به رنج روزي بيست صفحه مطالعه متمرکز نکنيد، بلکه به لذت‌هاي نهايي که از اين تلاش نصيبتان مي‌شود، معطوف کنيد. آنچه شما را به تلاش پي‌گير و مستمر وا مي‌دارد، ميل به جذب لذت‌هاست. کساني از کوه بالا مي‌روند و قله را فتح مي‌کنند که لذت رسيدن به قله را در ذهنشان مي‌پرورانند. اين افراد در طول مسير، هرگز به دشواري راه نمي‌انديشند، بلکه خود را در آن بالا مجسم مي‌کنند و به اين فکر مي‌کنند که از آن بالا همه چيز زيباست. همين شوق ذهني باعث مي‌شود که آنها براحتي، دشواري مسير را بپذيرند و پيش بروند؛ حال آنکه اگر آنان تمام ذهنشان را معطوف به دشواري مسير مي‌کردند و مدام به اين فکر مي‌کردند که چقدر تا پايان راه باقي است، اين رنج که در ذهنشان مجسم مي‌شد، بسرعت آنها را خسته مي‌کرد. در ذهن خود موفقيت هاي نهايي را مجسم کنيد؛ همچون ورزشکاري که به شوق لذتِ داشتن بدني ورزيده و جسمي آماده در پايان کار، رنج زود بيدار شدن و سختي تمرينات را تحمل مي‌کند، و يادتان باشد هميشه اين توجه به لذت‌هاست که در انسان‌ها تمرکز و علاقه ايجاد مي‌کند.

شناخت قانون هر چيزي، شما را به آن چيز علاقه‌مند مي‌کند. اگر خيلي‌ها از تماشاي تنيس لذت نمي‌برند، به خاطر آن است که از قانون شمارش امتيازها در اين ورزش مفرّح، آگاهي ندارند. قانون ورزش‌ها، قانون بازي‌ها، قانون برقراري يک ارتباط مؤثر، مقررات اجتماعي و قانون کتاب‌ها را کشف کنيد. قبل از شروع مطالعه کشف کنيد: محوري که مطالب کتاب حول آن دور مي‌زند، چيست؟ اين کتاب بر چه موضوعي تاکيد مي‌کند؟ چه سبک و ساختاري دارد؟ چگونه مي‌خواهد به من ياد بدهد؟

يکي از موارد بسيار مهمي که شما معمولاً ناديده مي‌گيريد، قانون و روش مطالعه است. در خواندن هر کتاب و مطالعه نيز براي آنکه تمرکز عالي پيدا کنيد، روش و قانوني وجود دارد که براي يک مطالعه متمرکز بايد به آن توجه کرد. اگر شما ندانيد قانون بازي واليبال چيست، نمي‌توانيد آن را بازي کنيد. در مورد مطالعه هم همين‌طور است؛ پس ابتدا بايد روش مطالعه را فرا بگيريد.

وقتي شما چند دوست داريد، دوستي را که به شما بيشتر شبيه است، عاطفه و روحيه شما را دارد و به زبان شما سخن مي‌گويد، بيشتر دوست داريد و به حرف‌هايش بيشتر توجه مي‌کنيد و حتي بيشتر او را به خاطر مي‌سپاريد. زبان کتاب، يک زبان ساده، عمومي و همگاني است و بايد هم اين گونه باشد. اين شما هستيد که بايد پس از مطالعه، کتاب و متن و نمودار فرمول‌ها را به زبان خود بيان کنيد. زبان‌گرداني، يکي از اصول مطالعه است. فرمول انيشتين را به زبان خود تعريف کنيد و ببينيد که آن فرمول در زبان شما چه مفهومي دارد. يادتان مي‌آيد که وقتي سال اول دبستان بوديد، باران را چگونه براي خود زبان گرداني مي‌کرديد؟ نعلبکي را در لوله کتري برمي‌گردانديد و براي خود ابر و باران مي‌ساختيد. پيچيده ترين مطالب علمي را همين طور که مطالعه مي کنيد و جلو مي‌رويد، به زبان ساده، قابل فهم و بيان خوشايند خودتان برگردانيد. از خود مثال بزنيد و حتي آن متن را يک بار ديگر به زبان ساده خودتان بنويسيد. اگر بخواهيد عيناً مطالب کتاب را بخوانيد و حفظ کنيد عملاً نمي‌توانيد يادگيري عميقي داشته باشيد، اما اگر با زبان گرداني مطالب را ياد بگيريد، مطالب کتاب را خيلي راحت­تر بيان خواهيد کرد و بهتر به خاطر خواهيد سپرد؛ پس يادتان باشد که زبان‌گرداني، يعني بيان مطالب دشوار کتاب به زبان ساده و خوشايند خودتان.

وقتي تلويزيون تماشا مي‌کنيد يا با دوستتان صحبت مي‌کنيد، لبخندي بر لب داريد و راحتيد، اما وقتي از کتاب و مطالعه صحبت مي‌شود و به سراغ درس‌ها مي‌رويد جدي و محکم و اخمو مي‌شويد. در روان‌شناسي حافظه و يادگيري گفته مي‌شود: مطالبي که بار هيجاني بيشتري دارند، بيشتر در حافظه مي‌مانند و بهتر به خاطر آورده مي‌شوند؛ چرا که هيجان، علاقه، تمرکز و ورود مطلب به حافظه را موجب مي‌شود. مثالي بزنيم: من به شما مي‌گويم: «همسايه ۱۸ سال قبلتان يادتان مي‌آيد؟» شما مي‌گوييد: «نه.» مي‌گويم: «همان که دو بچه کوچک داشت.» مي‌گوييد: «نه، به خاطر نمي‌آورم.» مي‌گويم: «همان که پدرش فروشنده لباس بود.» شما باز هم به خاطر نمي‌آوريد. مي‌گويم: «همان که خانه‌شان آتش گرفت.» يک مرتبه همه چيز در ذهنتان زنده مي‌شود؛ چرا که آتش گرفتن، بار هيجاني مؤثري داشته است. اگرچه آتش گرفتن، يک هيجان منفي در شما ايجاد کرده، اما در هر حال هيجان‌انگيز بوده و همين هيجان باعث شده است که شما خاطره آن را تاکنون بخوبي به خاطر بسپاريد.

     با کتاب خود شوخي کنيد. مثال‌هايي مهيج، شادي آفرين، و حتي خنده دار بزنيد. اين موضوع به علاقه و تمرکز شما کمک زيادي مي کند. هر چه مي‌توانيد، به سخت‌ترين مطالب کتاب بار هيجاني مثبت بدهيد و آن را بخوانيد. اگر بخواهيد مي‌توانيد با زبان خوشايند خودتان با تمام مفاهيم کتاب شوخي کنيد. با کتاب خود آن چنان شاد و مهيج برخورد کنيد که گويي به دوست داشتني‌ترين دوست خود رسيده‌ايد.

مطالعه عميق و يادگيري ثمر بخش، وقتي حاصل مي شود که فرد تصور مثبتي از خود داشته باشد و به خود اعتماد کند؛ زيرا اعتماد به خود در موفقيت مؤثر است و مهارت را بيشتر مي‌کند، نيرو را افزايش مي‌دهد و مغز را سالم تر مي‌کند. وقتي مي‌خواهيد کاري را انجام دهيد، از گفتن کلماتي همانند: «نمي‌خواهم»، «نمي‌دانم» و «نمي‌توانم» بپرهيزيد. جمله «اين کار محال است» را از دفتر زندگي خود خط بزنيد و ترس و بدگماني و بي ارادگي را از ذهن خود دور کنيد. ضمناً هرگز به خويشتن اجازه ندهيد که هيجانات و افکار منفي، شما را در خود غرق سازد و تمرکز حواستان را مختل کند. اعتماد به نفس داشته باشيد و پيوسته نزد خود تکرار کنيد که: «قادر به انجام کار هستم، مي‌توانم آن را انجام دهم و بايد انجام دهم»؛ به اين شکل، تفکر مثبت را در خود پرورش دهيد. قوي بودن، اعتماد به نفس و احساس شعف و شادي را در شما به وجود مي‌آورد و باعث مي‌شود که بهتر فکر کنيد، بهتر مطالعه کنيد و نتيجه کارتان بهتر شود. در واقع، خودپنداري مثبت، مهم‌ترين کمک براي تمرکز و يادگيري است، و اگر بتوانيم تصورات غلط و منفي را از ذهن خود دور نموده و تصورات مثبت را جايگزين آنها کنيم، مي‌توانيم علاقه به مطالعه و يادگيري را در خود ايجاد کنيم؛ چرا که علاقه به مطالعه، يکي از شرايط اصلي و اساسي ايجاد تمرکز حواس هنگام مطالعه است.

زمان مطالعه، زمان مطالعه است و نبايد از آن زمان براي انجام کار ديگري استفاده کرد؛ پس اگر شخصي از شما درخواست کرد که وقتتان را به چيز ديگري اختصاص دهيد براحتي به او «نه» بگوييد. اگر اين اراده در شما ضعيف است، مي‌توانيد روي درِ اتاق مطالعه خود بنويسيد: «مزاحم نشويد !» اگر به اين صورت هم موفق نشديد، مي‌توانيد کارهاي ديگري انجام دهيد تا نشان دهد که شما دوست نداريد کسي باعث از هم گسيختن افکارتان شود.

طرح سؤال، يکي از شيوه هاي مطالعه دقيق و فعالانه است که در تمام اوقات مطالعه، مفيد است. طرح سؤال پيش از مطالعه دقيق، فرد را وادار مي‌کند تا به طور فعالانه و با تمرکز و دقت کافي و با انگيزه و علاقه، به مطالعه بپردازد؛ زيرا در هنگام مطالعه نمي‌توان بدون تمرکز، پاسخ سؤالات را پيدا کرد. بعد از خواندن مطالب، با طرح سؤال، مي‌توان ميزان فراگيري خود را ارزشيابي نموده و به نقاط قوت و ضعف خود پي برد. انجام اين کار، سبب ايجاد نظر انتقادي نسبت به مطالب در فرد مي‌شود و خواننده در مطالعات بعدي، براي از بين بردن نقاط ضعف خود، با دقت و تمرکز بيشتري مطالعه مي‌کند.

به محض نشستن پشت ميز مطالعه، خواندن را با جديت شروع کنيد؛ زيرا اگر سريع مشغول به مطالعه شويد، تمرکز حواستان راحت‌تر و بهتر صورت مي‌گيرد.  با خود تصميم بگيريد تا مقدار زماني را براي مطالعه مشخص کنيد و خود را به انجام اين کار در مدت زماني خاص محدود کنيد. در اين زمان از مطالعه دست نکشيد و به مطالعه ادامه دهيد، اما زمان مطالعه را طولاني نکنيد، بيهوده وسواس به خرج ندهيد، بهانه تراشي نکنيد، و در عين حال، به خود تلقين کنيد که فرد با اراده­اي هستيد و مي‌توانيد هر درسي را بخوبي ياد بگيريد. جدي باشيد و با علاقه و انگيزه مطالعه کنيد تا هنگام مطالعه دچار حواس پرتي نشويد.

يکي از راه هاي برقراري تمرکز حواس، اين است که مطالعه، در آن ساعت از روز انجام گيرد که براي فرد مناسب‌تر است؛ اما تعيين مناسب‌ترين زمان براي مطالعه، کاري دشوار است و به عادات فردي هر شخص بستگي دارد. برخي از افراد عادت دارند تا نيمه هاي شب بيدار بمانند و با استفاده از سکوت و آرامش شبانه، با خيالي راحت و آسوده مطالعه کنند، اما برخي ديگر عادت دارند که شب‌ها زود بخوابند و صبح‌ها زود از خواب بيدار شوند و به مطالعه بپردازند. با اين توصيف، تعيين زمان و مقدار مطالعه، باعث آگاهي از تمام زمينه‌هاي مطالعه، برقراري تمرکز حواس، عدم سردرگمي، جلوگيري از اتلاف وقت و انرژي و فهم بهتر مطالب مي‌شود.

مکان مطالعه شما بايد شرايطي داشته باشد که باعث يادگيري بهترتان گردد؛ برخورداري اين مکان از ويژگي‌هايي مانند: سکوت، نور مناسب، دماي خوب و … از جمله اين شرايط است. سعي کنيد که پس از انتخاب مکان مطالعه خود، آن را تا حد امکان تغيير ندهيد؛ زيرا اگر هر روز هنگام مطالعه در اتاق معيني باشيد، کم کم ذهنتان عادت مي‌کند که به محض رسيدن به آن اتاق، آماده تمرکز حواس و فراگيري شود؛ بنابراين، ثابت بودن مکان مطالعه و مشخص بودنش به علت دسترسي به آن و فراهم بودن وسايل مورد نياز از قبيل: کتب درسي، دفاتر، کتاب لغت، خط کش، قلم و نظاير آن براي مطالعه، موجب تمرکز حواس بيشتر و آمادگي ذهني فرد هنگام مطالعه مي‌شود.

براي داشتن تمرکز به هنگام مطالعه، ابتدا بايد خود را از دنياي خارج جدا کنيد و محيط مناسبي را براي مطالعه برگزينيد. چنين محيطي بايد آرام، روشن و داراي هواي مناسب باشد. هيچ چيز به اندازه سر و صدا، خسته کننده و مانع تمرکز حواس نيست. ايجاد محيط کار مناسب، به خاطر ايجاد آرامش و شرايط مناسب اهميت دارد و زمينه اي براي فراهم آمدن تمرکز و دقت است.

يک خواننده خوب هميشه با تمرکز و توجه کامل مطالعه مي‌‌کند و هيچ مطلبي را نخوانده باقي نمي‌گذارد؛ پس تا موضوعي را کاملاً نفهميده‌ايد، به سراغ موضوع بعدي نرويد.

يادداشت برداري، نوعي تکرار درس است که هم سبب ايجاد تمرکز حواس و هم موجب بيشتر به خاطر سپردن مطالب مي‌شود. يادداشت برداري خوب، کاري جدي و فعال است که با انديشيدن ملازمت دارد؛ به همين دليل، براي يادداشت‌برداري، بايد هنگام مطالعه، فعال بود، و لازمه فعال بودن، داشتن تمرکز حواس است، و براي برقراري تمرکز حواس به منظور نوشتن، هماهنگي چشم و مغز به منزله نوعي يادگيري تجسمي چند بعدي با قدرتي بي‌نظير است که تمرکز حواس را تقويت نموده و فهم مطالب و سرعت يادگيري را افزايش مي‌دهد.

آيا مطالب بر اساس ترتيب زماني نوشته شده‌اند يا بر اساس درجه اهميت؟ ترتيب مطالب بر اساس کاربرد آنهاست يا بر اساس دشواري آنها؟ پاسخ دادن به اين پرسش‌ها، به تنظيم مطالب در ذهن کمک مي‌‌کند.

به عکس‌ها، نمودارها، جدول‌ها و سرفصل‌ها توجه کنيد و اولين و آخرين پاراگراف هر بخش را بخوانيد. معمولاً برخي از افراد، حافظه تصويري و ديداري خوبي دارند. اگر جزو اين دسته از افراد هستيد، حتماً از اين موهبت استفاده کرده و علاوه بر اينکه مطالب را مي‌خوانيد، آنها را بخوبي ببينيد و به خاطر بسپاريد.

هنگام مطالعه، از يک روش منظم استفاده کنيد تا بر آن روش مسلّط شويد. يکي از بهترين روش‌ها، شامل: مراحل پيش‌خواني، پرسش، خواندن، بازگويي و تعريف و دوره مطالب است.