چگونه خواندن، مهم‌تر از خواندن

در زندگی، داشتن هدف، بهترین عامل و موتور محرک برای انجام کارهاست. در کنکور هم همین­طور است؛ اگر شما هدف خاصی از شرکت در کنکور نداشته باشید، یادگیری هم برای شما دشوار و سخت خواهد بود؛ پس برای نتیجه­گیری بهتر، چند دقیقه قبل از شروع مطالعه به اهدافی که بعد از کنکور می‌خواهید به آنها برسید، فکر کنید و خودتان را در دانشگاه یا رشته مورد علاقه‌تان تصور کرده و امیدوار و پر انرژی مطالعه را شروع کنید.

 برای شروع هر کار باید این نکته را بپذیرید که دشواری‌هایی در مسیر وجود دارد و  برای پیمودن آن تلاش هم لازم است. پذیرش دشواری مسیر و رنج راهی که در پیش دارید، شما را برای مقابله با این دشواری‌ها و پیشرفت آماده می‌کند. نپذیرفتن اینکه هر مسیری با دشواری روبروست، بویژه در آغاز راه، شما را افسرده و ناراحت می کند. اگر باید روزی بیست صفحه مطالعه کنید، فکر خود را به رنج روزی بیست صفحه مطالعه متمرکز نکنید، بلکه به لذت‌های نهایی که از این تلاش نصیبتان می‌شود، معطوف کنید. آنچه شما را به تلاش پی‌گیر و مستمر وا می‌دارد، میل به جذب لذت‌هاست. کسانی از کوه بالا می‌روند و قله را فتح می‌کنند که لذت رسیدن به قله را در ذهن می‌پرورانند. این افراد در طول مسیر، هرگز به دشواری راه نمی‌اندیشند، بلکه خود را در آن بالا مجسم می‌کنند و به این فکر می‌کنند که از آن بالا همه چیز زیباست. همین شوق ذهنی باعث می‌شود که آنها براحتی، دشواری مسیر را بپذیرند و پیش بروند؛ حال آنکه اگر آنان تمام ذهنشان را معطوف به دشواری مسیر می‌کردند و مدام به این فکر می‌کردند که چقدر تا پایان راه باقی است، این رنج که در ذهنشان مجسم می‌شد، بسرعت آنها را خسته می‌کرد. در ذهن خود موفقیت های نهایی را مجسم کنید؛ همچون ورزشکاری که به شوق لذتِ داشتن بدنی ورزیده و جسمی آماده در پایان کار، رنج زود بیدار شدن و سختی تمرینات را متحمل می‌شود، و یادتان باشد همیشه این توجه به لذت‌هاست که در انسان‌ها تمرکز و علاقه ایجاد می‌کند.

شناخت قانون هر چیزی، شما را به آن علاقه‌مند می‌کند. اگر خیلی‌ها از تماشای تنیس لذت نمی‌برند به خاطر آن است که از قانون شمارش امتیازها در آن آگاهی ندارند. قانون ورزش‌ها، قانون بازی‌ها، قانون برقراری یک ارتباط مؤثر، مقررات اجتماعی و قانون کتاب را کشف کنید. قبل از شروع مطالعه کشف کنید: محوری که مطالب کتاب حول آن دور می‌زند، چیست؟ این کتاب بر چه موضوعی تاکید می کند؟ چه سبک و ساختاری دارد؟ چگونه می‌خواهد به من یاد بدهد؟

یکی از موارد بسیار مهمی که شما معمولاً نادیده می‌گیرید، قانون و روش مطالعه است. در خواندن هر کتاب و مطالعه نیز برای آنکه تمرکز عالی پیدا کنید، روش و قانونی وجود دارد که برای یک مطالعه متمرکز باید به آن توجه کرد. اگر شما ندانید قانون بازی والیبال چیست، نمی‌توانید آن را بازی کنید. در مورد مطالعه هم همین‌طور است؛ ابتدا باید روش مطالعه را فرا بگیرید.

وقتی شما چند دوست دارید، دوستی را که به شما بیشتر شبیه است، عاطفه و روحیه شما را دارد و به زبان شما سخن می‌گوید، بیشتر دوست دارید و به حرف‌هایش بیشتر توجه می‌کنید و حتی بیشتر او را به خاطر می‌سپارید. زبان کتاب، یک زبان ساده، عمومی و همگانی است و باید هم این گونه باشد. این شما هستید که باید پس از مطالعه، کتاب و متن و نمودار فرمول‌ها را به زبان خود بیان کنید. زبان‌گردانی، یکی از اصول مطالعه است. فرمول انیشتین را به زبان خود تعریف کنید و ببینید که آن فرمول در زبان شما چه مفهومی دارد. یادتان می‌آید که وقتی سال اول دبستان بودید، باران را چگونه برای خود زبان گردانی می‌کردید؟ نعلبکی را در لوله کتری برمی‌گرداندید و برای خود ابر و باران می‌ساختید. پیچیده ترین مطالب علمی را همین طور که مطالعه می کنید و جلو می‌روید، به زبان ساده، قابل فهم و بیان خوشایند خودتان برگردانید. از خود مثال بزنید و حتی آن متن را یک بار دیگر به زبان ساده خودتان بنویسید. اگر بخواهید عیناً مطالب کتاب را بخوانید و حفظ کنید عملاً نمی‌توانید یادگیری عمیقی داشته باشید، اما اگر با زبان گردانی مطالب را یاد بگیرید، مطالب کتاب را خیلی راحت­تر بیان خواهید کرد و به خاطر خواهید سپرد؛ پس یادتان باشد که زبان‌گردانی، یعنی بیان مطالب دشوار کتاب به زبان ساده و خوشایند خودتان.

وقتی تلویزیون تماشا می‌کنید یا با دوستتان صحبت می‌کنید، لبخندی بر لب دارید و راحتید، اما وقتی از کتاب و مطالعه صحبت می‌شود و به سراغ درس‌ها می‌روید جدی و محکم و اخمو می‌شوید. در روان‌شناسی حافظه و یادگیری گفته می‌شود: مطالبی که بار هیجانی بیشتری دارند، بیشتر در حافظه می‌مانند و بهتر به خاطر آورده می‌شوند؛ چرا که هیجان، علاقه، تمرکز و ورود مطلب به حافظه را موجب می‌شود. مثالی بزنیم: من به شما می‌گویم: «همسایه ۱۸ سال قبلتان یادتان می‌آید؟» شما می‌گویید: «نه.» می‌گویم: «همان که دو بچه کوچک داشت.» می‌گویید: «نه، به خاطر نمی‌آورم.» می‌گویم: «همان که پدرش فروشنده لباس بود.» شما باز هم به خاطر نمی‌آورید. می‌گویم: «همان که خانه‌شان آتش گرفت.» یک مرتبه همه چیز در ذهنتان زنده می‌شود؛ چرا که آتش گرفتن، بار هیجانی مؤثری داشته است. اگرچه آتش گرفتن، یک هیجان منفی در شما ایجاد کرده، اما در هر حال هیجان‌انگیز بوده و همین هیجان باعث شده است که شما خاطره آن را تاکنون بخوبی به خاطر بسپارید.

     با کتاب خود شوخی کنید. مثال‌هایی مهیج، شادی آفرین، و حتی خنده دار بزنید. این موضوع به علاقه و تمرکز شما کمک زیادی می کند. هر چه می‌توانید، به سخت‌ترین مطالب کتاب بار هیجانی مثبت بدهید و آن را بخوانید. اگر بخواهید می‌توانید با زبان خوشایند خودتان با تمام مفاهیم کتاب شوخی کنید. با کتاب خود آن چنان شاد و مهیج برخورد کنید که گویی به دوست داشتنی‌ترین دوست خود رسیده‌اید.

مطالعه عمیق و یادگیری ثمر بخش، وقتی حاصل می شود که فرد تصور مثبتی از خود داشته باشد و به خود اعتماد کند؛ زیرا اعتماد به خود در موفقیت مؤثر است و مهارت را بیشتر می‌کند، نیرو را افزایش می‌دهد و مغز را سالم تر می‌کند. وقتی می‌خواهید کاری را انجام دهید از گفتن کلماتی همانند: نمی‌خواهم، نمی‌دانم و نمی‌توانم بپرهیزید. جمله «این کار محال است» را از دفتر زندگی خود خط بزنید و ترس و بدگمانی و بی ارادگی را از ذهن خود دور کنید. ضمناً هرگز به خویشتن اجازه ندهید که هیجانات و افکار منفی، شما را در خود غرق سازد و تمرکز حواستان را مختل کند. اعتماد به نفس داشته باشید و پیوسته نزد خود تکرار کنید که قادر به انجام کار هستم، می‌توانم آن را انجام دهم و باید انجام دهم؛ به این شکل، تفکر مثبت را در خود پرورش دهید. قوی بودن، اعتماد به نفس و احساس شعف و شادی را در شما به وجود می‌آورد و باعث می‌شود که بهتر فکر کنید، بهتر مطالعه کنید و نتیجه کارتان بهتر شود. درواقع، خود پنداری مثبت، مهم‌ترین کمک برای تمرکز و یادگیری است، و اگر بتوانیم تصورات غلط و منفی را از ذهن خود دور نموده و تصورات مثبت را جایگزین آنها کنیم، می‌توانیم علاقه به مطالعه و یادگیری را در خود ایجاد کنیم؛ چرا که علاقه به مطالعه، یکی از شرایط اصلی و اساسی ایجاد تمرکز حواس به هنگام مطالعه است.

زمان مطالعه، زمان مطالعه است و نباید از آن زمان برای چیز دیگری استفاده کرد؛ پس اگر شخصی از شما درخواست کرد که وقتتان را به چیز دیگری اختصاص دهید براحتی به او «نه» بگویید. اگر این اراده در شما ضعیف است، می‌توانید روی در اتاق مطالعه خود بنویسید: «مزاحم نشوید.» اگر به این صورت هم موفق نشدید، می‌توانید کارهای دیگری انجام دهید تا نشان دهد که شما دوست ندارید کسی باعث از هم گسیختن افکارتان شود.

طرح سؤال، یکی از شیوه های مطالعه دقیق و فعالانه است که در تمام اوقات مطالعه، مفید است. طرح سؤال پیش از مطالعه دقیق، فرد را وادار می‌کند تا به طور فعالانه و با تمرکز و دقت کافی و با انگیزه و علاقه به مطالعه بپردازد؛ زیرا در هنگام مطالعه نمی‌توان بدون تمرکز، پاسخ سؤالات را پیدا کرد. بعد از خواندن مطالب با طرح سؤال، می‌توان میزان فراگیری خود را ارزشیابی نموده و به نقاط قوت و ضعف خود پی برد. انجام این کار، سبب ایجاد نظر انتقادی نسبت به مطالب در فرد می‌شود و خواننده در مطالعات بعدی برای از بین بردن نقاط ضعف خود با دقت و تمرکز بیشتری مطالعه می‌کند.

به محض نشستن پشت میز مطالعه، خواندن را با جدیت شروع کنید؛ زیرا اگر سریع مشغول به مطالعه شوید، تمرکز حواستان راحت‌تر و بهتر صورت می‌گیرد.  با خود تصمیم بگیرید تا مقدار زمانی را برای مطالعه مشخص کنید و خود را به انجام این کار در مدت زمانی خاص محدود کنید. در این زمان از مطالعه دست نکشید و به مطالعه ادامه دهید، اما زمان مطالعه را طولانی نکنید، بیهوده وسواس به خرج ندهید، بهانه تراشی نکنید و به خود تلقین کنید که فرد با اراده­ای هستید و می‌توانید هر درسی را بخوبی یاد بگیرید. جدی باشید و با علاقه و انگیزه مطالعه کنید تا هنگام مطالعه دچار حواس پرتی نشوید.

یکی از راه های برقراری تمرکز حواس، این است که مطالعه، در آن ساعت از روز انجام گیرد که برای فرد مناسب‌تر است؛ اما تعیین مناسب‌ترین زمان برای مطالعه، کاری دشوار است و به عادات فردی بستگی دارد. برخی از افراد عادت دارند تا نیمه های شب بیدار بمانند و با استفاده از سکوت و آرامش شبانه، با خیالی راحت و آسوده مطالعه کنند، اما برخی دیگر عادت دارند که شب‌ها زود بخوابند و صبح‌ها زود از خواب بیدار شوند و به مطالعه بپردازند. با این توصیف، تعیین زمان و مقدار مطالعه باعث آگاهی از تمام زمینه‌های مطالعه، برقراری تمرکز حواس، عدم سردرگمی، جلوگیری از اتلاف وقت و انرژی و فهم بهتر مطالب می‌شود.

مکان مطالعه شما باید شرایطی داشته باشد که باعث یادگیری بهترتان گردد؛ ویژگی‌هایی مانند: سکوت، نور مناسب، دمای خوب و … از جمله این شرایط است. سعی کنید که پس از انتخاب مکان مطالعه خود، آن را تا حد امکان تغییر ندهید؛ زیرا اگر هر روز هنگام مطالعه در اتاق معینی بودید، کم کم ذهنتان عادت می‌کند که به محض رسیدن به آن اتاق، آماده تمرکز حواس و فراگیری شود؛ بنابراین، ثابت بودن مکان مطالعه و مشخص بودنش به علت دسترسی به آن و فراهم بودن وسایل مورد نیاز از قبیل: کتب درسی، دفاتر، کتاب لغت، خط کش، قلم و نظایر آن برای مطالعه، موجب تمرکز حواس بیشتر و آمادگی ذهنی فرد هنگام مطالعه می‌شود.

برای داشتن تمرکز به هنگام مطالعه، ابتدا باید خود را از دنیای خارج جدا کنید و محیط مناسبی را برای مطالعه برگزینید. چنین محیطی باید آرام، روشن و دارای هوای مناسب باشد. هیچ چیز به اندازه سر و صدا، خسته کننده و مانع تمرکز حواس نیست. ایجاد محیط کار مناسب، به خاطر ایجاد آرامش و شرایط مناسب اهمیت دارد و زمینه ای برای تمرکز و دقت است.

یک خواننده خوب همیشه با تمرکز و توجه کامل مطالعه می‌‌کند و هیچ مطلبی را نخوانده باقی نمی‌گذارد؛ پس تا موضوعی را کاملاً نفهمیده‌اید، به سراغ موضوع بعدی نروید.

یادداشت برداری، نوعی تکرار درس است که هم سبب تمرکز حواس و هم موجب بیشتر به خاطر سپردن مطالب می‌شود. یادداشت برداری خوب، کاری جدی و فعال است که با اندیشیدن ملازمت دارد؛ به همین دلیل، برای یادداشت‌برداری، باید هنگام مطالعه، فعال بود، و لازمه فعال بودن، داشتن تمرکز حواس است، و برای برقراری تمرکز حواس به منظور نوشتن، هماهنگی چشم و مغز به منزله نوعی یادگیری تجسمی چند بعدی با قدرتی بی‌نظیر است که تمرکز حواس را تقویت نموده و فهم مطالب و سرعت یادگیری را افزایش می‌دهد.

آیا مطالب بر اساس ترتیب زمانی نوشته شده‌اند یا بر اساس درجه اهمیت؟ ترتیب مطالب بر اساس کاربرد آنهاست یا بر اساس دشواری آنها؟ پاسخ دادن به این پرسش‌ها به تنظیم مطالب در ذهن کمک می‌‌کند.

به عکس‌ها، نمودارها، جدول‌ها و سرفصل‌ها توجه کنید و اولین و آخرین پاراگراف هر بخش را بخوانید. معمولاً برخی از افراد، حافظه تصویری و دیداری خوبی دارند. اگر جزو این دسته از افراد هستید، حتماً از این موهبت استفاده کرده و علاوه بر اینکه مطالب را می‌خوانید، آنها را بخوبی ببینید و به خاطر بسپارید.

هنگام مطالعه از یک روش منظم استفاده کنید تا به آن روش مسلّط شوید. یکی از بهترین روش‌ها، شامل: مراحل پیش‌خوانی، پرسش، خواندن، بازگویی و تعریف و دوره مطالب است.

معمولاً هر پاراگراف با مقدمه‌ای شروع می‌شود و با نتیجه‌ای پایان می‌‌یابد. اغلب اولین جمله به توصیف کلی مطالب می‌‌پردازد و زمینه را برای توضیح بیشتر فراهم می‌‌کند؛ پس به جملات اول هر پاراگراف بیشتر توجه کنید تا بتوانید موضوع بحث را بهتر تشخیص دهید. همچنین به دنبال نشانه‌ها، کلمات و عباراتی باشید که نشان دهنده تغییر موضوع مورد بحث هستند.

* هفته نامه پیک سنجش