هنر مطالعه

در آغاز تصميم بر آ‌ن بود که در مورد مطالعه و روش‌هاي آن به طور مفصل و کامل، از  اولين قدم تا حد مطلوب در مطالعه، مطالبي گردآوري شود و به صورت دنباله‌دار در هر شماره در اين صفحه درج گردد، اما اين فکر که ممکن است که کساني با وجود علاقه، نتوانند مرتب آن را دنبال نمايند و مطالعه مطلب ناقص علاوه بر ايجاد کسالت موجب شود که چيزي عايد خواننده نشود، ما را بر آن داشت با همان هدف، حتي‌الامکان مطالبي در هر شماره بياوريم که بيش از حد طولاني نباشد و ضمن حفظ استقلال متن و امکان مطالعه به صورت مجزا، با مقالات ديگر در شماره‌هاي بعدي نيز ارتباط يابد. همچنين در نظر است تا حدي که منابع موجود اجازه مي‌دهد، کتاب‌هاي معتبر و مفيد در مورد مطالعه نيز در حين اين مطالب به علاقه‌مندان معرفي گردد.

کساني هستند که توانايي خواندن دارند، ولي به مطالعه کردن عادت ندارند؛ در واقع اين افراد استعداد خود را هدر مي‌دهند و از آنجا که مطالعه باعث شکوفايي ساير استعدادها نيز مي‌شود مي‌توان گفت که اين افراد بسياري از استعدادهاي خود را تلف نموده و راه رشد آنها را سد مي‌کنند.

مهارت داشتن در انجام يک کار باعث احساس رضايت شده و اين احساس موجب تداوم آن فعاليت مي‌شود. شايد کساني که عادت به مطالعه ندارند، تا کنون از مطالعه لذت نبرده‌‌ و حتي آ‌ن را به صورت صحيح نياموخته‌اند؛ از اين رو، مانند هر فن ديگر، براي استفاده مفيد از مطالعه، بايد روش‌هاي صحيح مطالعه را آموخت تا بتوان از آن بهرة کافي برد. در اين صورت است که از مطالعه لذت مي‌بريد و ديگران را نيز روي آوردن به آن تشويق خواهيد کرد. به طور کلي عادت به مطالعه را بايد از کودکي آموخت. در طي ساليان متمادي، انس با کتاب به شما بهترين روش‌هاي مطالعه را مي‌آموزد و در خلال آن شما به روش مشخصي دست خواهيد يافت، کتاب‌ها را خواهيد شناخت و در انتخاب کتاب مورد نظر خود با مشکل مواجه نخواهيد شد. دربارة انتخاب کتاب، استفاده از کتابخانه و راه‌ها و روش‌هاي تشويق به مطالعه، در آينده با شما صحبت خواهيم کرد.

اما براي اصلاح روش مطالعه هيچ‌گاه دير نيست، و مساله مهم در اين زمينه، درک ضرورت اين امر است. شما مي‌توانيد با تصحيح روش خود از طريق تجربياتي که وجود دارد، بازده مطالعه خود را افزايش دهيد.

از جمله مهم‌ترين مهارت‌هايي که فرد براي مطالعه مفيد به آنها نياز دارد عبارتند از:

1ـ تسلط به زبان متن: هر چقدر به زبان متني که مطالعه مي‌کنيد آشنايي و تسلّط داشته باشيد، علاوه بر آنکه درک مطلب برايتان آسان‌تر مي‌شود، از سرعت مطالعه بالاتري نيز برخوردار خواهيد شد. مقايسه بيان يک متن ادبي قديمي مانند کليه و دمنه و يک متن جديد، شما را به اين مساله واقف مي‌کند. در اينجا پيشنهاد مي‌شود که هنگام مطالعه هر مطلب خواندني، به محض برخورد با کلمه‌اي مشکل و نامانوس، آن را يادداشت نموده و مفهوم آن را بيابيد. در مورد اصطلاحات، تغييرات، ضرب‌المثل‌ها و … نيز همين کار را انجام دهيد. انجام اين کار در مدت زمان طولاني، تاثير فراواني در بهبود کيفيت خواندن، نوشتن و صحبت کردن شما خواهد داشت.

2ـ توانايي مطالعه بصري: هر چقدر بيشتر مطالعه کنيد چشمان شما انس بيشتري با کلمات مي‌گيرند و آن کلمات با مغزتان ارتباط بهتري برقرار مي‌کنند؛ بنابراين، لازم نيست که روي هر کلمه مکث کنيد؛ بلکه  کافي  است که چشمانتان روي کلمات بلغزد و تنها روي موارد مهم و کلمات کليدي توقف ‌کنيد.

3ـ قوه ادراک: اين جنبه از مطالعه به استعداد ذاتي افراد باز مي‌گردد؛ بدين معني که افراد از لحاظ درک مطالب با يکديگر تفاوت دارند. مسلماً درک رياضي همه افراد با درک آنها از مطالب هنري يا ادبي، يکسان نيست؛ هر چند که همه افراد در حد عمومي، بسياري جنبه‌ها را درک مي‌کنند، در عين حال که در آن جنبه‌ها استعداد نداشته باشند. ممکن است اين ابهام پيش آيد که از اين مساله نمي‌توان براي مطالعه سود جست؛ حال آنکه يکي از مهم‌ترين اهداف مطالعه، پرورش استعدادهاست، و مساله مهم، شناخت استعداد در خلال مطالعه و پرورش آن است. با مطالعه مداوم و گسترده، شما به استعدادهاي خود پي مي‌بريد و درک بهتري از موقعيت خود خواهيد يافت.

4ـ ميزان دانش و آگاهي: از آنجايي که دانش بشري چون تار و پود به هم بافته است، هر چقدر آگاهي عمومي شما بيشتر باشد، از مطلب خواندني استنباط بهتري خواهيد داشت. مطالبي را که چند سال پيش خوانده‌ايد، اگر اکنون مطالعه کنيد، براي شما جلوة ديگري دارند؛ بنابراين، بايد سعي نماييد تا روز به روز، اطلاعات عمومي خود را افزايش دهيد.

5 ـ انگيزه و علاقه: در اين باره در آينده به طور مبسوط، مطالبي ارايه خواهد شد، اما همين قدر کافي است که گفته شود بدون انگيزه و علاقه، ممکن نيست که هر کاري به نتيجه برسد.

افزايش خواندني‌ها در دنياي کنوني و بخصوص در موارد خاص، مانند آمادگي براي آزمون‌هاي مختلف، باعث مي‌شود که «سرعت دادن به مطالعه» ضرورت بيشتري پيدا کند و افراد زيادي که موفقيت را درک مي‌کنند به اين امر تمايل يابند و براي دستيابي به آن مبادرت نمايند.

متاسفانه در اين ميان، مؤسسات و آموزشگاه‌هاي متعددي با اهداف انتفاعي، شعارهايي فريبنده و وعده‌هايي دور از واقعيت مي‌دهند؛ البته اين بدان معنا نيست که مهارت و سرعت خواندن قابل تقويت و تکامل نيست، بلکه آنچه قابل توجه است آن است که مهارت و سرعت خواندن، مبتني بر  اصول و قواعدي است که با آگاهي يافتن از آنها هر فرد به طور شخصي در نزد خود مي‌تواند اين اصول و قواعد را تقويت نموده و به مطالعه خود سرعت بخشد.

يکي از مهم‌ترين راه‌هاي مطالعه سريع، يافتن هدف نويسنده از نگارش مطلب و توجه به نکات مهم آن است؛ بدون آنکه مطلب کلمه به کلمه خوانده شود، براي دست يافتن به اين اصل بايد در هر مطالعه به دو سؤال زير پاسخ داد:

1ـ هدف از مطالعه اين متن چيست؟

2ـ مطالب کلي و اصلي اين متن چيست؟

حتي اگر لازم باشد بايد اين سؤالات را در جايي براي خود نوشت تا در طول خواندن فراموش نشوند.

به دنبال سؤالات اصلي فوق، در طي مطالعه بايد دربارة متن سؤالاتي را استخراج کرد و پاسخ به آنها را از درون متن جست و جو کرد. جمع‌آوري اين سؤال‌ها و پاسخ آنها، «خلاصه‌اي مطلوب» از کتاب مورد مطالعه است که در زماني‌هايي مانند امتحان، بسيار مؤثر خواهد بود.

نکته مهم ديگر که در اينجا يادآوري آن لازم مي‌آيد، اين است که سرعت مطالعه در موضوعات مختلف با يکديگر متفاوت است. بديهي است که مطالعه روزنامه با مطالعه يک متن ادبي و رمان يا متن رياضي تفاوت دارد و خواندن هر يک از اين متون، سرعت‌هاي گوناگوني را مي‌طلبد و خواننده خوب بايد بتواند براي هر متني، سرعت متناسب با آن متن را به کار گيرد؛ بنابراين، خواندن سطحي و گذرا يا خواندن آرام و با تاکيد بيش از حد بر کلمات، در همه موارد نمي‌تواند صحيح باشد.

اميدواريم که در شماره‌هاي آ‌ينده، شما را با زواياي ديگري از هنر مطالعه آشنا سازيم.

برگرفته از: کتاب راه‌هاي تشويق به مطالعه، نوشته: رالف سي. استيگر، ترجمه: پروانه سپرده.