چگونه برنامه ریزی درسی کنیم ؟
درخصوص برنامه ریزی درسی و کنکور که بحث اصلی ما است گاهی افرادی را می‌بینیم که تلاش بسیاری می‌کنند، روزانه 10 تا 12 ساعت درس می‌خوانند، در کلاس‌های مختلف کنکور شرکت کرده‌اند و تعداد زیادی تست زده‌اند ولی تاکنون موفقیتی کسب نکرده، چند سالی است پشت کنکور مانده‌اند و . . . اما چرا؟ یک دلیل آن می‌تواند وضعیت نامطلوب درس خواندن باشد مثل محل مطالعه، زمان مطالعه، کیفیت و کمیت تست زدن، چگونگی نت‌برداری و یا بهتر نکته‌برداری و عواملی از این قبیل. ولی دلیل دیگر که به‌نظر مهم‌تر می‌رسد، عدم برنامه‌ریزی صحیح، مناسب و منطقی است که به امید خدا در ادامه‌ی بحث به توضیح بیش‌تر در این‌باره خواهیم پرداخت▪
چرا نمی‌توانیم برنامه‌ریزی درسی کنیم؟
اصل اول: مهم‌ترین مانع عدم شناخت خود
علت اصلی‌ای که ما نمی‌توانیم برنامه‌ریزی درسی کنیم، این است که خود را نمی‌شناسیم و همیشه یک تصویر بسیار خوبی از خودمان داریم که بر اساس همان ذهنیت خوب و نه واقعیت عینی می‌نشینیم وبرای خود برنامه‌ریزی درسی می‌کنیم مثل یک کامپیوتر که شنبه ساعت 3 از مدرسه می‌رسم، 3:30 تا 5 فیزیک ـ 5:15 تا 6:45 شیمی ـ 7 تا 8:30 تست زبان می‌زنم ، نیم ساعت استراحت و . . . ولی وقتی می‌خواهیم برنامه را اجرا و عملی نماییم می‌بینیم خیلی تفاوت دارد. از مشاور می‌خواهیم برای ما برنامه‌ریزی نماید که این هم کاری بسیار غلط می‌باشد، نتیجه می‌گیریم که ابتدا باید به شناخت خود بپردازیم و بعد برنامه‌ریزی درسی بکنیم. شما باید جدول یا الگویی داشته باشید تا رفتار خود را در طول روزها و هفته‌های آینده تنظیم کنید ولی ابتدا باید امکانات خود را بشناسید و برای این کار باید به گذشته‌یخود توجه نمایید .
بدون شناخت دقیق توانایی‌های‌تان، نمی‌توانید الگو و برنامه‌ای واقع‌بینانه برای آینده‌ی خود تدوین نمایید. شاید خود شما تا به حال، برنامه‌هایی برای خودتان تنظیم کرده باشید. سؤال این است که این برنامه‌ها را چند روز اجرا کرده‌اید؟ در میان افرادی که در طول عمر خود برنامه‌ای برای خودشان نوشته‌اند شاید تنها 4 یا 5 درصد توانسته‌اند برنامه‌ی مکتوب خود را بیش‌تر از دو هفته ادامه دهند.
اشکال کار در کجاست؟
بسیاری فکر می‌کنند اشکال کار آن‌ها به‌دلیل بی‌تجربگی، راه صحیح تنظیم برنامه درسی را نمی‌دانند وباید فردی با تجربه‌ی بیش‌تر آن‌ها را راهنمایی نماید، به همین دلیل به افراد مورد اطمینان خود مراجعه می‌نمایند و تقاضای دریافت برنامه را دارند تا در طول سال تحصیلی با اجرای آن برنامه در کنکور موفق شوند. چه بسا برنامه‌ای بر اساس تجارب افراد تنظیم می‌شود ولی آیا می‌دانید سرنوشت این برنامه چیست؟ این برنامه هم دقیقا” مانند برنامه‌ی تنظیمی خودتان اجرا نخواهد شد و بر روی صفحه کاغذ باقی خواهد ماند.
علت این است که این برنامه‌ها همگی یک اشکال اساسی دارند:
برنامه‌ریزی درسی برمبنای توانایی‌ها وامکانات واقعی شما تدوین نشده‌اند. خیلی خوش‌بینانه و بر اساس بلندپروازی‌ها تنظیم شده‌است و بر اساس واقعیت نبوده است. شما نمی‌توانید به‌طور منظم و بی‌وقفه درسی را پس از درس دیگر مطالعه کنید. حتما” در خلال مدت زمان مطالعه‌ی خود استراحت می‌کنید و اگر هم استراحت نمی‌کنید کار اشتباهی می‌کنید کارهای روزمره‌ی دیگری را هم انجام می‌دهید.
بار دیگـر تکرار می‌کنیـم:
اشکال برنامه‌های درسی از پیش طرح شده این است که بر توانایی‌ها و امکانات شما استوار نیستند و غیر واقع‌بینانه‌اند. در زمینه‌ی برنامه‌ریزی آموزشی نمی‌توان بدون توجه به توانایی‌های خود برنامه‌ریزی کرد. آیا شما می‌دانید در روز چند ساعت مطالعه می‌کنید؟ پاسخ به همین سؤال ساده، اثر تعیین‌کننده‌ای در تنظیم برنامه‌ی شما دارد والبته به هیچ‌وجه نمی‌توان فقط به حدس و گمان شما اکتفا کرد. متاسفانه در %99 موارد حدس شما از توانایی‌های خود خوش‌بینانه است. بدون اغراق باید گفت که ارزیابی‌های ما از خودمان معمولا” دو برابر واقعیت است. زیرا ما همیشه تصویر خوش‌بینانه‌ای از خودمان در ذهن داریم.
برای تنظیم برنامه‌ی درسی واقع‌بینانه لازم است ابتدا توانایی‌ها و ویژگی‌های کاری خود را چه خوب و چه بد به‌طور دقیق بشناسید و این کار تنها با ثبت ساعات مطالعه‌ی خود در گذشته امکان‌پذیر خواهد بود و به حدس و گمان به هیچ‌وجه نمی‌توان اکتفا نمود.
هرفرد اگر به حال خود رها شود کاری را انجام می‌دهد که به آن علاقه‌ی بیشتری‌دارد. هنگام درس خواندن عملا” به مطالعه‌ی دروسی می‌پردازد که در آن موفق‌تر بوده‌است و در آن‌ها نمره‌ی بهتری کسب کرده است اما واضح است کاری که ما به آن علاقه‌ی بیش‌تری داریم لزوما” کاری نیست که برای اهداف آموزشی ما مناسب‌تر باشد.
اصل دوم: شناخت تفاوت‌ها
برنامه ریزی درسی هرکسی با کس دیگری تفاوت دارد و مخصوص خود اوست. درواقع نسخه‌ی یکسانی را نمی‌توان برای همه‌ی دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور تهیه و تنظیم کرد که اگر این‌گونه بود سازمان سنجش در این مورد اقدام می‌نمود ولی می‌دانید که چنین چیزی امکان عقلی و عملی ندارد ولی تلاش بی‌وقفه و فراوان رمز موفقیت می‌باشد. هر یک از شما هر قدر هم خود را باهوش بداند مطمئن باشد که بدون تلاش و زحمت به نتیجه‌ی مطلوب نخواهد رسید. این یک اصل کلی است. داوطلبان به‌دلایل مختلف با یکدیگر متفاوت هستند ازجمله هرکس در زمینه‌های زیر از دیگران متمایز است :
1– بهره‌ی هوشی
2- پایه‌ی درسی
3- نقاط قوت و ضعف در دروس مختلف
4- اهداف آموزشی
5- عادت‌ها و روش‌های مطالعه
6- محیط و شرایط زندگی و تحصیل
7- میزان اعتماد به نفس و خود باوری
8- میزان تلاش و پشتکار فرد
پس باید برای هر فرد برنامه‌ای مختص به خود او تنظیم کرد. آدم‌ها ماشین نیستند و نمی‌توان همه را در یک قالب گنجاند. حتی الگوبرداری از کارهای دوستانی که موفق بوده‌اند نیز صد در صد درست نیست. چه بسا کاری که برای کسی بسیار مؤثر و مفید است برای دیگران کاملا” مضر باشد.
اصل سوم: واحد زمانی برنامه‌ریزی
یکی از عوامل اجرا نشدن برنامه‌هایی‌که دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور برای خود تنظیم می‌کنند این است که برنامه را ساعت به ساعت و روز به روز تنظیم می‌نمایند. یعنی واحد زمانی برنامه‌ریزی را یک ساعت یا یک روز در نظر می‌گیرند. در زندگی واقعی استثناهای بسیاری وجود دارد که سبب می‌شود تا ما نتوانیم در هر روز و یا در یک ساعت معین همان کاری را که می‌خواهیم انجام دهیم.
این استثناها برای دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی به مراتب بیش‌تر از فارغ‌التحصیلان است. اگر موفق به اجرای برنامه‌ی تنظیمی در ساعات خاصی نشدید می‌توانید این ضعف را در روزهای بعدی جبران نمایند. دنیا به پایان نرسیده است و لطفا” از کاه کوهی نسازید. و مشکلات را بزرگ‌نمایی نکنید. از این‌رو به‌نظر می‌رسد یک هفته واحد زمانی مناسب‌تری برای برنامه‌ریزی باشد. اگر ما رفتار خود را در طول یک هفته بررسی نماییم بهتر می‌توانیم به عدم تعادل کارهای خود پی ببریم و افراط و تفریط ها را در کار خود بشناسیم.
هرفرد اگر به حال خود رها شود کاری را انجام می‌دهد که به آن علاقه‌ی بیشتری‌دارد. هنگام درس خواندن عملا” به مطالعه‌ی دروسی می‌پردازد که در آن موفق‌تر بوده‌است و در آن‌ها نمره‌ی بهتری کسب کرده است اما واضح است کاری که ما به آن علاقه‌ی بیش‌تری داریم لزوما” کاری نیست که برای اهداف آموزشی ما مناسب‌تر باشد.
بررسی عمل‌کرد در طول یک هفته تا حدود زیادی تعادل و یاعدم تعادل کارها را مشخص می‌نماید. برای آن‌که به اهداف آموزشی خود برسید ودر کنکور موفق شوید باید هر درس را به‌طور متعادل و به اندازه‌ی اهمیت همان درس مطالعه نمایید، و با توجه به نقاط قوت و ضعف فردی در آن درس و اهمیتی که آن درس در کنکور دارد ساعات مطالعه‌ی آن درس را تنظیم نمایید . اگر واحد زمانی برنامه‌ریزی را یک هفته در نظر گرفته‌ایم برای است که از افقی بالاتر کارخود را بررسی کنید . وقتی منظره‌ای را از بالا تماشا کنید بهتر می‌توانید جوانب کلی آن را تشخیص دهید.
ذکر مثالی شما را نسبت به محاسبه‌ی ساعات مطالعه آشنا می‌سازد:
علت این‌که ما اکثرا” ساعات مطالعه‌ی روزانه‌ی خودمان را بیش‌تر از مقدار واقعی آن حدس می‌زنیم این است که در ذهن‌مان فقط به روزهایی که خوب درس می‌خوانیم توجه می‌کنیم ودر نظر نمی‌گیریم که در بعضی روزها یا اصلا” درس نخوانده‌ایم یا به مراتب کم‌تر از آن‌چه تصور می‌کردیم درس خوانده‌ایم.
وقتی ساعت مطالعه‌ی روزهای مختلف را با هم جمع کرده‌ایم، مشخص کنیم که در یک هفته چند ساعت مطالعه کرده‌ایم و با تقسیم آن به عدد هفت متوسط ساعت مطالعه در هر روزمان را به‌دست آوریم متوجه خواهیم شد که این عدد با آن‌چه ما از ابتدا تصور می‌کردیم تفاوت بسیار دارد.
وقتی یک هفته به‌عنوان واحد زمانی مطالعه درنظر گرفته می‌شود، واحدهای زمانی کم‌تر از یک هفته یعنی روز و ساعت می‌تواند به‌عنوان اجزا مورد بررسی قرار گیرد و از طرف دیگر برای بررسی کلیات بیش‌تر، می‌توانیم با جمع فعالیت چند هفته، فعالیت‌های ماهانه را مورد توجه قرار دهیم.
اگر ما رفتار خود را در طول یک هفته بررسی نماییم بهتر می‌توانیم به عدم تعادل کارهای خود پی ببریم و افراط و تفریط ها را در کار خود بشناسیم.
اصل چهارم: خودمحوری نقش فعال و خلاق شما در برنامه‌ریزی درسی
هیچ‌کس به اندازه‌ی خود شما دل‌سوز و نگران سرنوشت شما نیست واز جزئیات برنامه‌ی‌تان آگاه نیست این روش برنامه‌ریزی درسی شاید برای اولین بار در عمرتان عرصه‌ای ایجاد کند که شما در آن بتوانید ابتکارات و خلاقیت‌های خود را ابراز نمایید.
آن هم در زمینه‌ای که بیش‌ترین اهمیت را در سرنوشت شما دارد، یعنی در زمینه‌ی ورود به دانشگاه و ادامه‌ی تحصیلات عالی . بنابراین از هم‌اکنون آگاه باشید، از همین امروز که شروع به تنظیم جدول‌های برنامه‌ریزی خود می‌نمایید باید اندیشیدن به کار خود را نیز جدی بگیرید.
این خود شما هستید که فعال‌ترین نقش را در برنامه‌ریزی برای درس خواندن دارید. البته این‌که آدم هر روز خود را کنترل کند، درجه‌ی پایبندی خود را محاسبه کند و . . . کار بسیار سختی است و البته :
نـابـرده رنـج گنـج میسـر نمـی‌شـود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد
آن‌چه مهم است برخورد خلاقانه‌ی شما با برنامه‌ای است که خودتان آن را طرح می‌کنید. این روش برنامه‌ریزی، شما را از وابستگی به اطرافیان بی‌نیاز می‌کند و تنها شما نیاز دارید که با یک مشاور خوب به‌طور مستمر رابطه داشته باشید تا باتجربه‌ی خود و در نظر گرفتن مقتضیات هر زمان ( مثل تغییر ساعت مطالعه در زمان امتحانات نسبت به روزهای قبل، تغییر ساعت مطالعه در ایام تعطیلات مثل عید نوروز و . . . ) برکار شما نظارت و کنترل داشته باشد و تغییراتی را که لازم است منظور نماید.
حسن دیگر این کار این است که شما به راحتی از نوع و حجم مطالعه‌ی خود در مقابل دیگران می‌توانید دفاع کنید. به‌طور مثال در مقابل نیش و کنایه‌زدن دوستان و یا دخالت‌های بی‌مورد بعضی از اطرافیان و مقایسه مداوم شما با دیگران می‌توانید به استناد ارقام و اعدادی که در دفاتر خود ثبت نموده‌اید از حقانیت توام باصداقت خود دفاع کنید.
زیرا تعدادی از دانش‌آموزان با ثبت اعداد و ارقام دروغین می‌خواهند ساعات مطالعه‌ی خود را بالا ببرند ولی موقع اعلام نتایج اسم خود را جزء قبول‌شدگان نمی‌بینند و می‌فهمند که چه اشتباهی نموده‌اند سعی کنید با طبیعت و اطرافیان و از همه مهم‌تر خودتان روراست باشید واین را بدانید که: هیچ بار کجی به منزل نرسیده و نمی‌رسد.
