راهکارهايي براي تقويت حافظه

ما بسياري از مطالب را خوب به ياد مي‌آ‌وريم و برخي را سريعاً فراموش مي‌کنيم. چرا حافظه ما همواره يکسان عمل نمي‌کند و چرا برخي از افراد حافظه بهتري دارند؟ حافظه خوب، بجز در موارد استثنايي، هديه خاص براي افراد خاص نيست؛ بلکه بيشتر، محصول تلاش آگاهانه و سازمان يافته هر فرد است که از نياز به دانستن و به ياد آوردن موفقيت‌آميز ناشي مي‌شود؛ حتي با کمي تمرين و مقداري آگاهي کلي از عواملي که در ايجاد يک حافظه بهتر مؤثرند، به نتايج مثبتي مي‌توان دست يافت. حتماً تا به حال در شرايطي اين موضوع را تجربه کرده‌ايد که با وجود تلاش و کوشش بسيار، نتوانسته‌ايد مطلبي را به خاطر بسپاريد و مجبور شده‌ايد که آن را دوباره بخوانيد. اينکه حافظه هر فردي از شما داوطلبان عزيز نتواند موضوعاتي را حفظ کرده و براي طولاني مدت به خاطر سپارد، به عوامل مختلفي بستگي دارد و شما به عنوان يک داوطلب کنکور، بايد سعي کنيد تا تمام اين موارد را در مسير آمادگي براي شرکت موفق در اين ‌آزمون رعايت کنيد. در اين مقاله، به منظور اينکه شما را براي يک مطالعه خوب آماده کنيم، به برخي از رموز يک حافظه خوب، يعني عواملي که مي‌توانند در ايجاد حافظه قوي مؤثر باشند و باعث شود تا شما مطالب را به صورت جامع‌تر و بهتري در حافظه خودتان حفظ کنيد، اشاره مي‌کنيم.

      دانستن، مؤثرترين راه براي يادگيري است وراه شما براي يادگيري مؤثر، مستلزم شناخت موارد زير است:

براي اينکه بتوانيد حافظه خود را به منظور يادگيري بهتر تقويت کنيد و از آن به بهترين روش ممکن استفاده نماييد، بايد خودتان را بخوبي بشناسيد و به خصوصيات خود بخوبي آگاه باشيد: اينکه در چه ساعاتي از روز، يادگيري بهتري داريد؟ آيا خواندن را دوست داريد؟ حل مسايل؟ حفظ کردن؟ از بر خواندن؟ عادت‌هاي مطالعه شما چيست؟ چگونه اين عادت ها به وجود آمده‌اند؟ کدامشان خوب است و کدامشان بد؟ آيا شرايط محيطي شما مناسب هستند؟ چه چيزهايي در کنترل شما هستند و چه چيزهايي خارج از آن؟ چه چيزي باعث مي‌شود تا شما خودتان را وقف يادگيري يک مطلب کنيد؟ و …

بعد از شناخت خودتان، گام بعدي اين است که توانايي‌تان را در خصوص يادگيري ارزيابي کنيد و طبق آن، براي مطالعه و آمادگي براي کنکور، برنامه‌ريزي کنيد. به خاطر داشته باشيد تا زماني که شما نتوانيد برآورد درستي از توانايي‌هايتان داشته باشيد، نمي‌توانيد يادگيري ماندگار و قابل قبولي داشته باشيد. پاسخ به سؤالاتي مانند اينکه: چه تجاربي درباره نحوه يادگيري خود داريد؟ وقتي که مطالعه مي‌کنيد، آيا از خود مي‌پرسيد که متوجه مطلب شده‌ايد يا نه؟ آيا بايد سريع‌تر پيش برويد يا آهسته‌تر؟ آيا قبل از ادامه مطالعه، به زماني براي فکر کردن در مورد مطلب نياز داريد يا نه؟ آيا براي پردازش و جا افتادن مطلب در مغزتان نياز به مباحثه با دوستان خود داريد يا نه؟ آيا برنامه شما با نقاط ضعف و قوتتان همخواني دارد؟ چقدر به مطلبي که مي‌خوانيد، علاقه داريد؟ چقدر زمان براي يادگيري يک مطالب لازم داريد؟ و… موجب مي‌شود که شما برآورد درستي از اين توانايي‌ها داشته باشيد.

به عنوان يک داوطلب آزمون سراسري، شما مدت زمان زيادي را از دوران ابتدايي تا پايان دبيرستان به مطالعه و درس خواندن گذرانده و در طي اين سال‌ها، عادت‌هاي خوبي در مطالعه داشته‌ايد که باعث شده است تا موفق‌تر عمل کنيد. گرچه، مطالعه براي کنکور تاحدودي با مطالعه کلاسي متفاوت است، اما شما مي‌توانيد از تجربه‌ها و روش‌هاي موفقيت آميز خود در طول آمادگي براي کنکور استفاده کنيد؛ مثلاً توانايي شما در نوشتن يک خلاصه‌نويسي خوب، شيوه متفاوت و مؤثر شما در يادگيري زبان انگليسي و عربي، راهکارهاي شما در يادگيري اسامي نويسندگان و شاعران و آثار آنها در تاريخ ادبيات، همه و همه، مي‌تواند از روش‌هاي موفقيت آميز درسي شما باشد؛ پس اين نقاط قوت خود را يادداشت کنيد و براي تقويت و استفاده از آن در کنکور يا تعميم آن به موارد مشابه، وقت بگذاريد. به اين ترتيب مي‌توانيد بخشي از راه را با به کارگيري توانايي‌هاي خود طي کنيد.

    علاوه بر سه موضوعي که در بالا اشاره شد، حتماً بايد به اين موضوع نيز توجه کنيد مطالبي که شما مي‌خوانيد، بسته به موارد آن، ممکن است که زودتر، ديرتر يا به صورت کمتر يا ماندگارتري در حافظه شما بماند. از جمله اين موارد عبارتند از:

اين يک قانون است که همه ما مطالب و موضوعاتي را که به آنها علاقه‌منديم بهتر و زودتر به خاطر مي‌سپاريم؛ بنابراين، براي به خاطر سپردن هر درسي سعي کنيد تا علاقه به آن درس را در خود ايجاد کنيد. گرچه ممکن است که ايجاد علاقه در بعضي از درس‌ها مشکل باشد، اما شما قبل از هر چيز بايد به اين نکته فکر کنيد که درسي که شما از آن خوشتان نمي‌آيد سهم و نقش مهمي در قبولي شما در کنکور، بخصوص در رشته مورد نظرتان، دارد؛ پس بهتر اين است که نه از سر اجبار، بلکه از سر علاقه، به مطالعه آن درس بپردازيد. اگر اين روش جواب نمي‌دهد، سعي کنيد که ارتباطي بين علايق خود و آن درس پيدا کنيد؛ مثلاً معلم آن درس که فردي بسيار مهربان است، ساعات مطالعه آن درس که در ساعات پر انرژي و سر حال بودن شماست و مواردي نظير آن.

اگر به هر دليلي به مطالب درسي که مي‌خوانيد توجه نکنيد، آنها را به خاطر نخواهيد سپرد. براي اينکه بتوانيد با اين موضوع مقابله کنيد، حتماً به جزييات مطالب توجه کنيد. به مطالب، طوري نگاه کنيد که گويي براي اولين بار است آنها را مي‌بينيد. هنگام مشاهده و تحليل مطالب، از شلوغي ذهن پرهيز کنيد وبگذاريد که حواس شما به بهترين شيوه ممکن عمل کند. فرآيند مشاهده شامل چهار عنصر ضرور به نام علاقه، تمرکز، توجه خلّاق و درک آگاهانه است. اگر اين نکات را رعايت کنيد، به احتمال زياد، مطالب را بخوبي به خاطر خواهيد سپرد.

شما آن چيزي را بهتر به ياد مي‌آوريد که درک کرده ايد و مفهومي از آن در ذهنتان نقش بسته است؛ بنابراين، لازم به نظر مي‌رسد که آنچه را ياد مي‌گيريد، تحليل کنيد و سعي کنيد آن را بفهميد. حتماً مواردي را که در مطالعه و تمرين به آنها شک داريد، از بين ببريد و در پي آن باشيد تا مطلب برايتان واضح شود. ضمناً يادداشت‌هاي ذهني و توضيحي داشته باشيد تا مطمين شويد آنچه را که بايد به ياد مي‌سپاريد، کاملاً درک کرده‌ايد.

افراد بسيار کم و معدودي وجود دارند که با يک بار خواندن و مطالعه يک درس، آن را براي هميشه در حافظه خود حفظ مي‌کنند؛ پس نگران اين موضوع نباشيد که براي به خاطرسپاري مداوم و طولاني مدت يک مطلب، لازم است آن را چندين بار مرور کنيد؛ بنابراين، مکرر بخوانيد، بنويسيد، ترسيم کنيد و به ذهن بسپاريد تا موضوع کاملاً در ذهنتان ثبت شود. حفظ برخي از موضوعات به تلاش بيشتري نياز دارد و برخي ديگر سعي کمتري را مي‌طلبد؛ اما به هر حال در همه موارد، تکرار بيشتر، به خاطر سپردن بيشتري را تضمين مي‌کند؛ پس اگر درسي براي شما مشکل‌تر است، آن را بيشتر تکرار کنيد تا بر اثر تکرار، سختي مطالب از بين رفته و بيشتر در حافظه شما بماند.

يکي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين راه‌هايي که براي حفظ و به خاطرسپاري طولاني مدت مطالب لازم است و ما بارها بر انجام آن تاکيد و توصيه کرده‌ايم، مرور کردن است؛ پس حتماً زمان‌هايي را در برنامه درسي خود به مرور کردن اختصاص دهيد. براي انجام اين کار مي‌توانيد مطالبي را که زير آن خط کشيده شده يا خلاصه‌نويسي کرده‌ايد، چند بار در طي مدت زمان آمادگي براي کنکور، مطالعه کنيد.

يکي از مهم‌ترين راه‌هايي که به شما کمک مي‌کند تا آنچه را که مطالعه کرده‌ايد براي طولاني مدت در حافظه شما باقي بماند، به کارگيري مطالب است؛ پس تلاش کنيد از آنچه آموخته‌ايد تا حد امکان استفاده کنيد، و چيزي را که فهميده‌ايد، تمرين کنيد. انجام اين کار باعث مي‌شود تا دانش تيوري خود را مورد استفاده عملي قرار دهيد و عملاً به حافظه خود کمک بيشتري نماييد؛ مثلاً اگر به آموزش يک زبان خارجي مشغول هستيد و لغات جديدي را آموخته‌ايد، استفاده از آنها را در مکالمات خود آغاز کنيد؛ يا اگر درسي از زيست شناسي را مي‌خوانيد، سعي کنيد که اطلاعات خود را در صورت امکان به طور عملي به کار گرفته و در حافظه‌تان به شکل بهتري تثبيت کنيد.

عمل يادآوري و مرور، يک هدف را دنبال مي‌کنند؛ اما يادآوري کمي متفاوت از آن است؛ بدين معني که اساساً به يادآوردن، يک تمرين ذهني است که در آن شما سعي مي‌کنيد به طور ارادي، آنچه را که زماني در گذشته تجربه کرده‌ايد، به خاطر آوريد.در مرور، شما از عوامل خارجي مانند کتاب، جزوه و … کمک مي‌گيريد؛ در حالي که در يادآوري، بيشتر بر ذهن و توانايي خود در فکر کردن، تجسم فکري و ايجاد مجدد ذهني آنچه خوانده‌ايد، تکيه مي‌کنيد.

از آنجا که همه دانش انسان، نسبي است، ما مطالب را در ارتباط با موضوعات ديگر به ياد مي‌آوريم. اين مساله به سبب ارتباط و تداعي معاني است که در ذهن خود ايجاد مي‌کنيم؛ به همين دليل، به ياد آوردن برخي از مطالب، مستلزم به ياد آوردن مطالب ديگر است. همه ما مايليم که ميان دانسته‌هاي جديد با دانش قبلي ذخيره شده در ذهنمان پيوند ايجاد کنيم.اين فرآيند، وابسته به روشي است که در آن، اطلاعات را به صورت فايل‌هايي که آماده مراجعه هستند، سازمان‌دهي مي‌کنيم.شما مي‌توانيد حافظه خود را با تمرين و پرداختن به اين پديده تقويت کنيد. فرض کنيد که مطلب جديدي را درباره قلب در درس زيست‌شناسي آموخته‌ايد. سعي کنيد که اين مطلب را به اطلاعاتي که از پيش در ذهن خود درباره کار قلب داريد، ربط دهيد. هرگاه مطلب جديدي مي‌آموزيد از خود بپرسيد: چگونه مي‌توانم آن را با اطلاعات قبلي خود ارتباط دهم؟ چه نکته جديدي در آنچه که اکنون آموخته‌ام وجود دارد؟ آن را در کجاي متن اطلاعات موجود در ذهن خود مي‌توانم جاي دهم؟ انجام اين کار به شما کمک مي‌کند که پايه دانش خود را بالا ببريد و حافظه خود را نيز تقويت کنيد.

يکي از راه‌هايي که تا حد زيادي به ماندگاري مطالب در حافظه شما کمک مي‌کند، اين است که مطالبي را که مي‌خوانيد، به شيوه خاص خود و به طور جالبي تصور کنيد؛ به گونه‌اي که در حال مشاهده يک فيلم هستيد، و آن گاه ارتباطات جالب موجود در مطلب را افزايش دهيد. انجام اين کار شما را قادر مي‌سازد تا موضوع را خيلي بهتر و براي مدت طولاني‌تري به ياد آوريد. اين راهکار در بيشتر درس‌ها مي‌تواند به کار آيد؛ فقط کافي است که شما قدرت خلاقيت خود را بالا ببريد؛ در اين ميان، تصورات خنده دار و جالب، بيشتر در حافظه شما خواهد ماند.

ذهن انسان مانند رايانه کار مي‌کند. درست مانند سازمان‌دهي معني دار اطلاعات در رايانه‌تان، بايد اطلاعات را در قلمرو شخصي خود نيز به طور مرتب سازمان‌دهي کنيد تا با تلاش کمي بتوانيد دوباره به آن اطلاعات دست يابيد. به طور مؤثر از ذهن خود استفاده کنيد و اهداف عالي‌تري را براي خود در نظر بگيريد و تنها اطلاعات مفيدي را که شما را در رسيدن به اهدافتان ياري مي‌کند، در ذهن خود ذخيره کنيد، و محيط خود را به گونه‌اي سازمان‌دهي کنيد که ذهنتان در آرامش قرار گيرد و انرژي و منابع آن در يافتن و ترتيب بخشيدن به موضوعات هدر نرود.

برخورداري از سلامت جسمي، پايه يک حافظه خوب است. ذهني که درگير بيماري ضعف عمومي است، قادر به تمرکز نيست و نمي‌تواند توجه کافي به مطلب داشته باشد؛ چرا که توانايي‌هاي آن اکثراً متوجه محافظت از خود مي‌شود. مغز و سيستم عصبي، بايد دوز معمول ويتامين‌ها و مواد معدني، گلوکز و خون سالم را دريافت کنند و از استراحت کافي برخوردار باشند؛ به طوري که بتوانند خود را براي ذخيره‌سازي اطلاعات و نيروي تازه گرفتن به منظور عملکرد بهتر آماده کنند.

     ذهني که با خود دايماً درگير است، نمي‌تواند مطالب را بخوبي ثبت کند. احساسات منفي مانند ترس، اضطراب، نااميدي و عصبانيت، بشدت، جريان ورود اطلاعات را به مغز کاهش مي‌دهد.نگرش‌هاي منفي، پيش داوري، گفتن اين عبارت که «اين نکته را نمي‌توانم ياد بگيرم» يا «اين مطلب سخت است» نيز شانس حفظ مناسب را براي يادگيري بهتر از بين مي‌برد.يک ذهن باز، برخورداري از اميد و اعتماد به نفس، فرستادن انرژي‌هاي عالي درباره توان و قدرت ذهني و حافظه خودتان، تمايل به يادگيري و توانايي شما را براي آموختن، درک و نهايتاً به خاطر سپردن، افزايش مي‌دهد.

اگر مي‌خواهيد که هميشه حافظه خوبي داشته باشيد خواب را فراموش نکنيد. کم‌خوابي مي‌تواند بشدت از قدرت حافظه و تمرکز شما کم کند. ضمناً فراموش نکنيد که خوابيدن در شب براي مغز، نسبت به خواب در روز، مفيد‌تر است.‌ به عنوان يک کنکوري، شما بايد بين شش تا هشت ساعت را در طي شبانه روز به خواب اختصاص دهيد. حتماً به خاطر داشته باشيد که مقابله با خواب براي درس خواندن، باعث خواهد شد تا چيزي از مطالبي که در آن ساعت مي‌خوانيد در خاطر شما باقي نماند؛ پس برنامه خواب خود را منظم کنيد و هر روز طبق برنامه بخوابيد. بهتر است در ساعات اوليه صبح، که يادگيري به بالاترين حد خود مي‌رسد، يعني ساعت پنج به بعد، از خواب بيدار شويد و بعد از ساعت ده شب هم ديگر مطالعه نداشته باشيد. اگر شما به اين ساعات خواب و بيداري عادت نداشته و برنامه‌ريزي درسي‌تان را براي يادگيري بهتر بر اساس آن تنظيم کرده‌ايد، نگران نباشيد؛ بدن تا بيست روز آينده، در صورت اصرار شما به اين ساعات خواب و بيداري، عادت خواهد کرد؛ البته اگر به وقت ديگري براي مطالعه عادت کرده‌ايد و احساس مي‌کنيد که در آن وقت، يادگيري خوبي داريد و مطالب در ذهن شما مي‌ماند، همان را ادامه دهيد.

در ادامه اين بحث، به موارد زير نيز براي داشتن يک حافظه خوب و يادگيري ماندگار دقت کنيد:

1-    اطلاعات را خرد کنيد؛ زيرا مغز انسان، اطلاعات را در قطعات کوچک، بهتر به خاطر مي‌سپارد؛ بنابراين، با خرد کردن موارد بلند به اطلاعات کوچکتر، راحت‌تر مي‌توانيد آنها را حفظ کنيد.

2-    تمرکز کنيد. بهترين حالت اين است که هر زمان فقط يک کار را انجام بدهيد و روي آن کار کاملاً تمرکز کنيد.‌

3-    رژيم غذايي مناسب داشته باشيد. اسيدهاي چرب امگا ۳ و مصرف ويتامين‌هاي گروه B و اسيد فوليک، به يادگيري بهتر و قوي‌تر شدن حافظه  شما کمک مي‌کند.

4-    ورزش کنيد. ورزش براي حافظه مفيد است و قدرت تمرکز را بالا مي‌برد. قرار نيست که قهرمان المپيک بشويد؛ بلکه هدف اين است که فعاليت بدني منظمي داشته باشيد.‌

5-    آموخته‌هايتان را به ديگران ياد بدهيد. وقتي موضوعي را براي کسي توضيح مي‌دهيد، انجام اين کار به دايمي ‌شدن آن حافظه در مغزتان کمک مي‌کند؛ بنابراين، اگر وقتي براي انجام اين کار داريد حتماً آن را انجام دهيد؛ وگرنه، تصور کنيد که شما شاگرد خودتان هستيد و دوباره مطلب را براي خودتان توضيح دهيد.

6-     مطالب درسي را با فعاليت‌هاي روزمره خود مربوط گردانيد.

7-     اول، درس مشکل‌تر را در يک زمان معين و کامل و غير خسته کننده ياد بگيريد و سپس درس‌هاي آسان‌تر را.

8-    حس‌هاي بيشتري را درگير يادگيري کنيد و سعي کنيد که اطلاعات را به رنگ، صدا، بو و مزه مرتبط کنيد.

9-    مفاهيم پيچيده را به زبان خود شرح دهيد و سعي کنيد مطالبي را که جديداً آموخته‌ايد، به زباني ساده و با کلمات خودتان براي ديگران توضيح دهيد يا خلاصه‌اي از آن را در جايي بنويسيد.