تندخواني؛ روشي براي مطالعه بيشتر و بهتر

1– صرفه جويي در وقت

مهم‌ترين و اصلي‌ترين مزيت تندخواني، صرفه‌جويي در زمان مطالعه و جلوگيري از اتلاف وقت است؛ زيرا تندخواني، سرعت مطالعه را بين پنج تا شش برابر افزايش مي‌دهد. اگر از جمله داوطلباني هستيد که تاکنون مطالعه‌اي معمولي داشته‌ايد و از هم اکنون تصميم داريد تا با تندخواني پيش برويد، بايد به خاطر داشته باشيد که اولاً ميزان پيشرفت سرعت شما به مقدار تمرين، پشتکار و جديت علاقه، انگيزه و همت شما بستگي دارد و هر چه تمرينات تندخواني را بيشتر انجام دهيد، موفق‌تر خواهيد بود، و دوم اينکه اگر فکر مي‌کنيد انجام تمرينات و نکات مربوط به تندخواني، به دليل مبتدي بودن و حساسيت شما در انجام درست اين تمرينات، خود باعث اتلاف وقت شما مي‌شود از انجام آن در حال حاضر خودداري کنيد؛ زيرا بيش از هر چيز ديگري، موفقيت شما در آزمون سراسري مهم است.

يکي ديگر از مزاياي تندخواني، جلوگيري از حواس پرتي است؛ زيرا زماني که شما به صورت کند و غيرصحيح مطالعه مي‌کنيد دچار عدم تمرکز مي‌شويد. تصور کنيد که به کندي در حال مطالعه هستيد؛ در اين شرايط، راحت‌تر مي‌توانيد خوراکي خورده، تلويزيون نگاه کرده يا به صحبت‌هاي اطرافيانتان گوش کنيد؛ در حالي که شخصي که با سرعت بالا در حال مطالعه است، مجبور است که براي بالا بردن دقت خود، بيشتر تمرکز کند؛ پس تندخواني، چاره‌اي است براي افرادي که مي گويند: «هنگام مطالعه تمرکز ندارم.»

حتماً براي شما هم پيش آمده است که مطلبي را با علاقه شروع به مطالعه مي‌کنيد، اما کمي بعد از مطالعه آن خسته مي‌شويد و کتاب را کنار مي‌گذاريد. يکي از عوامل بروز اين خستگي، کندخواني است. وقتي به صورت آهسته و کند مي‌خوانيد، حواستان پرت و چشمانتان خسته شده و در نتيجه نسبت به مطالعه بي‌علاقه مي‌شويد؛ البته اين موضوع به آن معني نيست که حتي اگر مطلبي را بلد نيستيد، روي آن فکر نکرده و سرسري از آن مطلب بگذريد؛ چون اساس مطالعه، يادگيري است و شما تا وقتي مطالعه خود را در مورد يک مطلب کامل نکرده‌ايد، نبايد به سراغ موضوع ديگري برويد؛ بلکه اين به آن معني است که با درگير کردن مغز و حواس خود روي يک مطلب راحت، که بسيار سريع‌تر مي‌توانيد آن را ياد بگيريد، انگيزه خود را بري ادامه مطالعه و يادگيري بالا ببريد.

يکي از مزاياي تندخواني، اين است که از خستگي زود هنگام شما در زمان مطالعه جلوگيري مي‌کند. اگر شما جزو آن دسته از افرادي باشيد که در مطالعه به کندي پيش مي‌رويد، ممکن است که دچار خستگي روحي يا جسمي شويد. در خستگي جسمي به علت کندخواني، کم کم شروع به لم دادن مي‌کنيد، خميازه مي‌کشيد، خود را کش و قوس مي‌دهيد و در نهايت دراز مي‌کشيد. در آخر هم شايد خوابتان ببرد؛ زيرا از نظر جسمي خسته مي‌‌شويد. همچنين، علت ديگر خواب آلودگي هنگام مطالعه، خستگي چشم است که از معايب کندخواني است؛ علاوه بر اين، درک کم در هنگام کندخواني، نيز باعث ايجاد خستگي ذهني مي‌شود.

قبل از اينکه به فنون تندخواني اشاره کنيم، بهتر است عادات غلطي را که باعث کندخواني مي‌شود بشناسيد و تلاش کنيد که با برطرف کردن آنها، زمينه لازم را براي يادگيري فنون مطالعه سريع در خود ايجاد کنيد. مطمين باشيد که اگر تندخوان حرفه اي هم نشويد، برطرف کردن اين عادات غلط، کيفيت مطالعه شما را افزايش مي‌دهد و قدرت يادگيري‌تان را بالا مي‌برد.

بسياري از افراد کندخوان گمان مي‌کنند که کند خواندن باعث درک بهتر مطلب مي‌شود؛ اما اين عقيده اشتباه است. براي ترک اين عادت، واژه خواني را کنار بگذاريد و عبارت خواني را جايگزين آن کنيد؛ زيرا انسان در يک نگاه، توانايي استخراج شش کلمه، و در هر ثانيه توان استخراج بيست و چهار کلمه از يک متن را دارد؛ علاوه بر اين موضوع، يادتان باشد که آهسته خواندن، به معني درک کردن کامل مطلب نيست؛ بلکه براي دانستن اين موضوع که آيا شما مطلب را خوب يادگرفته‌ايد يا نه، راه‌هاي ديگري نيز وجود دارد؛ مثلاً از خودتان سؤالي بپرسيد، تستي بزنيد و يا مطالبي را که خوانده ايد به صورت خلاصه ارايه دهيد. آن وقت بهتر متوجه خواهيد شد که مطلب را تا چه حدودي ياد گرفته ايد. بيشتر کساني که تندخواني نمي‌کنند، کساني هستند که وسواس و استرس زيادي دارند و احساس مي‌کنند که اين نحوه مطالعه بر يادگيري درست آنها تاثير خواهد گذاشت.

بعضي از داوطلبان فکر مي‌کنند که با بلند خواندن، مطالب را بهتر فرا مي‌گيرند؛ در حالي که اين تفکر، مانع تندخواني است؛ ضمن اينکه موجب خستگي جسمي و تحليل انرژي فرد مي‌شود و امکان مطالعه در مکان‌هاي عمومي، مثل کتابخانه‌ها را نيز براي افراد محدود مي‌کند. به خاطر داشته باشيد که مکث کردن روي کلمات چند هجايي، برگشت به عقب و بلندخواني، سه عادت بد هنگام خواندن هستند که مانع تندخواني و يادگيري بهتر و سريع‌تر مطالب مي‌شوند؛ پس اگر جزو آن دسته از داوطلبان يا دانش آموزاني هستيد که عادت به بلند خواندن مطالب داريد، سعي کنيد که کم کم اين عادت خود را ترک کنيد و مطالعه با چشم را انجام دهيد.

مانند بلند خواندن، زير لب خواني نيز يکي از موانع اصلي تندخواني است. زير لب خواني، عبارت است از زمزمه کلمات، به طوري که صداي خواندن کلمات را در گوش خود بشنويد. حرکت دادن لب هنگام خواندن نيز حالتي از زير لب خواني است. اين عادت غلط نيز مانع تندخواني است؛ زيرا در اين نوع مطالعه کردن، حداکثر سرعت مطالعه شما متناسب با سرعت حرف زدن است؛ يعني دويست کلمه در دقيقه و حتي کمتر از آن که سرعت خيلي پاييني است. براي مطالعه با سرعت زياد و درک بالا بايد بي‌صدا بخوانيد؛ يعني بين نگاه و مغز خود رابطه مستقيم برقرار کنيد. حتماً به اين موضوع توجه داشته باشيد که مغز و نگاه براي مطالعه، نيازي به شنيدن کلمات به منظور درک معناي آن ندارد.

   تلفظ و تکرار کلمات در ذهن هم، به دليل وقتي که از داوطلب در هنگام مطالعه مي‌گيرد، از موانع تندخواني است. در اين حالت، لب‌ها بي‌حرکت هستند و ارتعاشي در گلو احساس نمي‌شود؛ ولي کلمات در ذهن تکرار مي‌شوند، براي ترک اين عادت در حين خواندن، سعي کنيد با مجسم کردن صحنه يا تصوير آنچه که انجام مي‌شود، ذهن خود را مشغول کنيد.

 انگشت‌گذاري يا به کار بردن انگشت، مداد يا هر وسيله ديگري، اگر موجب توقف و کند خواندن شما شود، نادرست است؛ ولي اگر سرعت حرکت انگشت زياد شود و چشم‌ها تابع حرکت دست باشند، آن گاه ديگر مانع محسوب نمي‌شوند.

 برگشت خواني، يعني برگشتن به کلمات يا خطوط قبلي و دوباره خواندن آنها که بسياري از داوطلبان به دليل وسواس زياد در مطالعه آن را انجام مي‌دهند. اين عادت غلط، يکي از بدترين و وقت گيرترين عادت‌هاي نامناسب در مطالعه است که بايد از بين برود. براي اينکه مشکل برگشت خواني خود را بر طرف کنيد، سعي نماييد که وسواس در مطالعه را از خود دور کنيد؛ زيرا برگشت خواني، بيشتر در ميان داوطلباني اتفاق مي‌افتد که مدام گمان مي‌کنند مطلب يا مطالب قبلي را بخوبي ياد نگرفته‌اند يا آن مطالب در ذهنشان ثبت نشده است. راه آسان اين است که کارتي را تهيه کنيد و بعد از خواندن هر پاراگراف، کارت را روي آن قرار دهيد تا دوباره به آن برنگرديد. سعي کنيد که با قرار دادن کارت، ديگر به عقب باز نگرديد؛ اما اگر باز هم دچار استرس شديد، مطلب قبلي را براي خودتان توضيح دهيد يا نکات کليدي‌اش را براي خود بازگو کنيد. حتماً به خود بگوييد: «من دارم خلاصه نويسي مي‌کنم و چندين بار مجبورم که اين مطالب را مرور کنم؛ پس فعلاً لازم نيست که دوباره به عقب برگردم؛ در حالي که اطمينان دارم آن را بخوبي ياد گرفته‌ام».

يکي از موانع تندخواني، اين است که با يک کانون ديد محدود و بي‌انعطاف، مطالعه کنيد؛ چون چشم‌­هايتان را عادت داده‌ايد که هر بار فقط يکي دو کلمه را ببينند. اين امر سرعت شما را شديداً کم مي‌کند. يک داوطلب خوب اجازه نمي‌دهد که چشمش بيش از يک لحظه روي چند کلمه يا نشانه مکث کند. بهترين توصيه در اين زمينه، آن است که براي ديدن بيش از يک کلمه در هر بار، از حرکت دادن سر جلوگيري کنيد و فقط چشم‌هاي خود را حرکت دهيد.

علاوه بر نکاتي که در بالا اشاره شد و شما داوطلبان عزيز براي بهبود روند مطالعه و تند خواني بايد به آن توجه داشته باشيد، شگردهاي تند خواني که در ذيل مي‌آيد نيز از مهم‌ترين نکاتي است که بايد آنها را به کار بنديد:

 در تندخواني، اولين قدم، سطحي خواني براي يافتن انديشه و منظور اصلي نويسنده است؛ بنابراين، تمام مطالب موجود در متن مورد نظر را به غير از انديشه و نکته اصلي هر پاراگراف ناديده بگيريد. اين اولين تجربه شما در حذف بخش بزرگي از مطالب متني است که مطالعه مي‌کنيد. اين کار را بدون هيچ گونه احساس گناهي انجام دهيد و نگران نباشيد. فقط سعي کنيد که مقصود اصلي و نکته مورد نظر نويسنده را دريابيد و با علاقه ادامه دهيد. براي انجام بهتر اين کار، بايد سرعت خواندنتان را افزايش دهيد، فهرست مطالب را نگاه کنيد، به عناوين اصلي و فرعي توجه کنيد و با مرور اجمالي از اصل مطالب آن سر در آوريد.

همان گونه که قبلاً گفته شد، يکي از موانع تندخواني، برگشت به عقب و دوباره خواني است. به عنوان يک داوطلب بايد به اين موضوع توجه داشته باشيد که دوباره خواني، زماني اتفاق مي‌افتد که شما حس مي‌کنيد مطلب را بخوبي ياد نگرفته‌ايد. اينکه در هنگام مطالعه، شما به مطالبي برخورد کنيد که در مطالعه اول و حتي دوم آن را ياد نگيريد، مساله‌اي عادي است؛ اما اگر زياد روي آن مطلب وقت گذاشته و ذهن خود را درگير کنيد، اين موضوع، چندان عادي نيست. همه ما بعضي از دروس را راحت تر و بهتر و برخي را ديرتر ياد مي‌گيريم و اين مساله به توانايي ما در يادگيري آن دروس برمي‌گردد؛ پس وقتي به دروسي مي‌رسيد که يادگيري آن برايتان مشکل است، تمام سعي خود را در فهميدن مطلب اعمال کنيد؛ اما اعتماد به نفس داشته باشيد و بدون اينکه دچار وسواس شويد، با يک خلاصه‌نويسي خوب به سراغ مطلب يا درس ديگري برويد و به خود اطمينان دهيد که نکات لازم را بخوبي مي‌دانيد.

     حتماً به اين نکته توجه کنيد که برگشت به عقب، به اين معني نيست که شما بايد مطالب را بدون يادگيري کامل رها کنيد و برويد؛ بلکه به اين معني است که دچار وسواس نشويد؛ پس اگر احساس مي‌کنيد که مطلبي را بخوبي نمي‌دانيد، تا جايي که مي‌توانيد و آن مطلب مهم است، بر يادگيري آن اصرار کنيد؛ اما اگر مطلبي را ياد گرفته‌ايد و در مورد آن دو دل هستيد، برگشت به عقب نداشته باشيد.

 چشم، تنها وسيله براي ديدن و به عبارت ديگر يک عامل واسطه است. ما با چشم نمي‌خوانيم؛ بلکه اين کار را با مغزمان انجام مي‌دهيم. چشم، تنها تصاوير را به مغز منتقل مي‌کند، اما عمل اصلي ديدن در مغز انجام مي‌شود. چشم، اگر خوب آموزش ديده باشد، مي‌تواند چند کلمه را در آنِ واحد تصوير برداري و به مغز ارسال کند. مغز، در مقايسه با چشم، از سرعت بيشتري برخوردار است. شما بايد به چشمان خود بياموزيد که به جاي تک تک کلمات، مجموعه‌اي از کلمات را شکار کند؛ به اين ترتيب، چشم در يک سطر، توقف‌هاي کمتري خواهد داشت. مرکز بينايي در مغز، هم خيلي سريع و هم خيلي توانمند است؛ به طوري که حتي اگر بخشي از کلمه را ببيند، قادر به کشف آن خواهد بود. تلاش شما براي افزايش ميدان ديد مهم است؛ زيرا ما در آزمون سراسري به مطالبي برمي‌خوريم که يا چندان مهم نيستند يا قبلاً بخوبي آنها را ياد گرفته‌ايم و نياز چنداني به دقت و صرف وقت ندارند.

يکي از عواملي که تندخواني را تسهيل مي‌کند، تمرکز است. اگر در هنگام مطالعه تمرکز نداشته باشيد، ذهن شما به جاي پرداختن به مطلب اصلي، به چيز ديگري معطوف مي‌شود؛ به عبارت ديگر، دچار حواس پرتي مي‌شود؛ پس با بهره‌گيري از شگرد‌هاي تمرکز حواس، سعي کنيد که افکار خود را متمرکز کنيد تا مطالب را سريع‌تر و بهتر ياد بگيريد.

براي بهبود سرعت مطالعه خود، از شگرد نکته برداري استفاده کنيد؛ زيرا نکته ‌برداري، بسيار کارآمد و مفيد است. در نکته‌برداري بايد فقط کلماتي يادداشت شوند که بار معنايي داشته باشند. يک واژه کليدي، هم خودش داراي اهميت است و هم آنچه را که تداعي مي‌کند؛ بنابراين، يک کلمه يا يک تصوير کليدي، بايد هم تداعي کننده مفهوم اصلي باشد و هم حجم زيادي از اطلاعات مربوط به آن مفهوم را به ذهن بياورد. شما مي‌توانيد نکته‌برداري را در گوشه‌هاي کتاب خود انجام دهيد تا با مطالعه مجدد، بهتر به خاطر آوريد که اين نکات مربوط به چه مطالبي بوده است.

علاوه بر مطالب بالا، براي بهبود سرعت مطالعه خود، به نکات زير نيز توجه کنيد:

1-    اجازه ندهيد که در هنگام مطالعه، ديدتان دچار سرگرداني شود.

2-    واژه‌ها را گروه‌بندي کنيد و يک جمله را در آنِ واحد بخوانيد و سپس تمرين کنيد تا در قدم بعدي، جملات را دسته‌بندي کرده و مفهوم کلي يک پاراگراف را از آن استخراج کنيد.

3- هيچ‌گاه به عقب باز نگرديد؛ زيرا بازگشت مکرر به عقب براي بازخواني قسمت‌هاي درک نشده، بمراتب وقت گيرتر از مطالعه مجدد يک مطلب به روش تند خواني است.

4-  به طور هدفمند مطالعه کنيد. هدف خود را از مطالعه هر مطلبي از پيش تعيين کنيد و از خود بپرسيد که چه نوع اطلاعاتي را مي‌خواهيد کسب کنيد. انجام اين کار سبب مي‌شود تا شما اطلاعات غير ضرور و حاشيه‌اي را  در فرايند مطالعه خود حذف کنيد.

5- با صداي بلند مطالعه نکنيد. سرعت ادا کردن و صحبت کردن، بسيار کمتر از ظرفيت يادگيري و مطالعه شماست. در فرايند مطالعه بايد فقط چشم‌ها و مغز درگير باشند. سرعت قوه بينايي شما بسيار بيشتر از سرعت تکلّم شماست؛ بنابراين، از تلفظ حروف و واژه‌ها حين مطالعه خودداري کنيد. شما حين خواندن در ذهن خود نيز اصوات مرتبط با حروف و واژه‌ها را بيان مي‌کنيد. اين همان نداي درون شماست. زماني که به اصطلاح در دلتان مطلبي را مي‌خوانيد، انجام اين کار بدين معني است که پس از ديدن يک کلمه صبر مي‌کنيد تا صداي مرتبط با آن کلمه (تلفظ) در ذهنتان کامل شود، و سپس به سراغ کلمه بعدي مي‌رويد. اين عادت نيز سرعت مطالعه شما را کاهش مي‌دهد. به ياد داشته باشيد که حذف کامل اين صداها در مغز و ذهن غير ممکن است؛ اما مي‌توان آنها را به حداقل رساند.

6- در محيط مطالعه خود، عوامل حواس‌پرتي را حذف کنيد.

7- تمرکز خود را حين مطالعه حفظ کنيد؛ بدين مفهوم که در حين خواندن مطلبي، در آنِ واحد، هرگز به چيز ديگري فکر نکنيد.

* هفته نامه پیک سنجش