با انتخاب رشته درست، آینده خود را ترسیم کنید

هر فردی در زندگی، بارها دست به انتخاب می‌زند. لحظات انتخاب، لحظاتی حساس هستند؛ چون با تصمیم‌گیری در مورد روش یا پدیده‌ای خاص، فرد سرنوشت خود را رقم می‌زند. انسان با انتخاب‌های خود، مسیر زندگی‌اش را تعیین می‌کند و سرنوشت خود را رقم می زند. انتخاب در زندگی از اهمیت بالایی برخوردار است. با انتخاب درست می‌توان از منابع مادی، مالی، انسانی و اطلاعاتی به شیوه‌ای مناسب بهره برداری کرده و از اتلاف این منابع جلوگیری کرد. انتخابی که مبتنی بر اطلاعات و بینش باشد، می‌تواند به تصمیم گیرنده در جلوگیری از اتلاف منابع کمک کند؛ از طرف دیگر، فرد تصمیم گیرنده، باید نسبت به انتخاب خود پاسخگو باشد؛ بنابراین، انتخاب صحیح می‌تواند فرد را از عواقب انتخاب نادرستش حفظ کند.

یکی از مراحلی که بسیاری از افراد، دست به انتخاب می‌زنند، بعد از کنکور و برای انتخاب رشته تحصیلی در دانشگاه است. این انتخاب نیز بسیار مهم و حیاتی است؛ زیرا فرد پس از انتخاب، مسیر شغلی، مالی و حتی خانوادگی خود را نیز مشخص می‌کند. انتخاب رشته تحصیلی، اهمیت فراوانی دارد؛ زیرا یک انتخاب نادرست، سبب افت علمی کشور، کاهش و حتی از بین رفتن منابع اقتصادی و انسانی، بی‌تفاوتی و بی‌انگیزه شدن دانشجو نسبت به مسایل فردی و اجتماعی و ایجاد اختلالات روانی و افسردگی او می‌شود؛ بنابراین، انتخاب رشته تحصیلی را می‌توان یکی از مهم‌ترین انتخاب‌های هر فرد پس از پایان تحصیلات دوره متوسطه برشمرد که به نوعی زندگی آینده او را ترسیم می‌کند.

کنکوری‌ها بعد از آزمون به سه دسته تقسیم می‌شوند:

گروه اول: افرادی هستند که یقین دارند پذیرفته می‌شوند. این گروه داوطلبانی هستند که طبق یک برنامه‌ریزی دقیق و حساب‌ شده، مطالعه کرده و با آمادگی بالا در آزمون شرکت کرده‌اند و صددرصد به عملکرد خود مطمین هستند.

گروه دوم: افرادی هستند که دچار تردیدند؛ یعنی نه می‌توانند بگویند که حتماً قبول می‌شوند و نه می‌توانند بگویند که حتماً مردود می‌شوند، و در واقع، چندان از نتیجه آزمون خود مطمین نیستند.

گروه سوم: افرادی هستند که از تلاش خود و نتیجه ای که از این آزمون خواهند گرفت، راضی نیستند.

اما آنچه که در حال حاضر، بسیار حایز اهمیت است و گروه اول و دوم باید به آن توجه کنند، مساله انتخاب رشته است؛ حتماً می‌پرسید چرا؟

1- آن عده که یقین دارند قبول می‌شوند باید بعد از چند روز استراحت و رفع خستگی ناشی از آزمون، کم‌کم به فکر انتخاب رشته و دانشگاه مورد نظر خود باشند؛ چون، انتخاب رشته، انتخاب آینده است؛ یعنی انتخاب رشته در تمام مراحل زندگی یک فرد مؤثر است؛ حتی زندگی شخصی، خانوادگی، همسر و فرزندان و آینده فرد و … هر کدام می‌تواند از انتخاب رشته او متاثر باشد. با توجه به اینکه زمان توزیع کارنامه اولیه انتخاب رشته، بزودی فرا می‌رسد، آنهایی که اطمینان به قبولی دارند باید از همین حالا رشته مورد علاقه و دانشگاه مورد نظر خود را با دقت مورد تحقیق و بررسی قرار دهند تا بتوانند با دید باز انتخاب رشته کنند.

2- گروهی که شک دارند قبول می‌شوند، باید دقیقاً همانند گروه نخست بنا را بر قبولی بگذارند و به فکر انتخاب رشته باشند؛ چون اگر این گروه بنا را بر قبول نشدن بگذارند و در زمان توزیع کارنامه، مجاز به انتخاب رشته باشند، در واقع خیلی از فرصت‌ها را از دست داده‌اند و با یک انتخاب سطحی، با عجله و به دور از آگاهی، دچار دردسرهای بعدی، نظیر تغییر رشته و مشکلات ناشی از آن خواهند شد.

به این ترتیب، گروه بسیاری از شما داوطلبان گرامی از جمله افرادی خواهید بود که از هم اکنون باید به فکر انتخاب رشته و تحقیق در این مورد باشید. این مرحله، مرحله‌ای بسیار حساس و مهم است و بی‌تفاوتی و بی‌اطلاعی نسبت به آن می‌تواند آینده و توانایی جوانان را تحت تاثیر منفی قرار دهد؛ همچنان که مواجهه درست، سنجیده، منطقی و مدبرانه با این مرحله می‌تواند نویدبخش آینده و راهی مطمین و کم دغدغه برای آنها باشد.

انتخاب رشته تحصیلی، انتخابی حساس است؛ زیرا کوچکترین اشتباه، بی‌تدبیری و برخورد و تصمیم‌گیری از سر احساس، می‌تواند آرزوها و آمال فرد را دچار تهدید و ناکامی سازد.

از طرف دیگر، گاهی، دخالت ها و دیدگاه های بسیاری از اطرافیان بر تصمیم گیری فرد مؤثر واقع می‌شود و به این خاطر، هرگونه اقدام یا اجبار بی دلیل و حساب ناشده اطرافیان می‌تواند داوطلبان ورود به دانشگاه را در انتخاب صحیح مسیر تحصیلی آینده خود با مشکل مواجه سازد.

به همین دلیل در این مرحله مهم، داوطلب باید، میزان علاقه و توانایی خود را برای ورود در رشته‌های مختلف دانشگاه بدرستی و به طور دقیق بسنجد و تصمیمی منطبق بر واقعیات و متناسب با توانایی و علاقه خود بگیرد؛ از طرف دیگر، در نظر داشتن علاقه صرف، بدون توجه به میزان توانایی و استعداد، می‌تواند فرد داوطلب را در انتخاب مسیر آینده تحصیلی و حتی کاری‌اش با مشکل مواجه سازد.

مرحله انتخاب رشته، مهم است؛ زیرا ارتباط مستقیمی با آینده شغلی و کاری داوطلبان دارد و آینده شغلی بیشتر افراد از این مسیر رقم می خورد؛ با این وجود، فرد باید در انتخاب رشته خود، رتبه و نمره تحصیلی‌اش را در نظر بگیرد و از تصمیم گیری در خلا و بدون در نظر گرفتن واقعیات مربوط به استعداد و دانایی خود بپرهیزد.

دلیل دیگر اهمیت این مرحله، آن است که می‌تواند مکمل تلاش های یکساله داوطلبان باشد. این تلاش‌ها اگر با حرکت سنجیده در این مرحله همراه نشود، می‌تواند آن را دچار ناکامی سازد.

این حساس و مهم بودن مرحله انتخاب رشته اقتضا می‌کند تا داوطلبان ورود به دانشگاه، با حوصله، دقت، مطالعه و استفاده از تجربه و مشورت افراد امین و مطلع، موفق به عبور از این مرحله شوند.

داوطلبان عزیز، باید متوجه آسیب‌هایی که این مرحله ممکن است تصمیماتشان را تحت تاثیر و تهدید خود سازد نیز باشند.

مهم‌ترین این آسیب‌ها را می‌توان این موارد برشمرد:

1- فدا کردن دقت به پای سرعت

چه بسا داوطلبانی باشند که از سر ذوق و شوقی که نسبت به عبور از این مرحله مهم دارند، دقت را فدای سرعت نمایند و بخواهند در سریع‌ترین زمان ممکن، فرم انتخاب رشته را پر کرده و تحویل دهند. در صورت وقوع چنین پدیده ای احتمال دارد که فرد داوطلب دچار اشتباه شود و فرصت را برای جبران اشتباه نیز از دست بدهد؛ از این رو، توصیه ما به عزیزان داوطلب آن است که دقت را فدای سرعت نکرده و از حداکثر فرصت خود برای انتخاب مطمین رشته‌شان در محیطی آرام و پرحوصله استفاده نمایند.

انتخاب رشته در یک فضای احساسی و تحت تاثیر فشارهای روانی یا ترغیب‌ها و تشویق‌های بدون پشتوانه و منطق اطرافیان، هم می‌تواند این مرحله مهم تصمیم گیری را دچار آسیب و تهدید سازد؛ در چنین شرایطی، فرد رشته‌ای را که دوست دارد بی اعتنا به رتبه و نمره خود انتخاب می‌کند و نتیجه این است که فرد مزبور به خاطر پذیرفته نشدن، نمی‌تواند در رشته انتخابی وارد شود، و از سوی دیگر، فرصت ورود به رشته دیگری را که مطابق با شرایط علمی اوست، نیز از دست می‌دهد.

در مرحله اول اعلام اسامی قبول‌شدگان، به داوطلبان اجازه انتخاب ۱5۰ رشته / شهر داده می‌شود که توصیه می‌کنیم داوطلبان از همین امروز در مورد جمع‌آوری اطلاعات در باره رشته‌ها و دانشگاه‌ها از پذیرفته‌شدگان سال‌های قبل یا اساتید متخصص هر رشته دانشگاهی اقدام نمایند. داوطلبان ابتدا و براساس نمرات دریافتی در کارنامه خود باید دقت کنند که در کدام یک از زیرگروه‌های اشاره شده در کارنامه‌شان نمره بیشتری دریافت کرده‌اند؛ زیرا موضوع استعدادسنجی خودشان را باید براساس همین معیار بسنجند و سپس براساس علاقه از بین رشته‌های موجود در دفترچه‌های مربوط حدود 200 رشته / شهر را انتخاب کرده و بعد بر اساس امکانات و رتبه، علاقه و بازار کار از بین این تعداد، ۱5۰ رشته را انتخاب نموده و بر حسب اهمیت رشته‌ها، آنها را اولویت‌بندی نمایند. به داوطلبان عزیز توصیه می‌شود که در مورد انتخاب رشته خودشان با والدین عزیزشان و همچنین کسانی‌که صاحب‌نظر هستند (اساتید دانشگاه با قبول‌شدگان سال‌های گذشته) مشورت نمایند و از انتخاب رشته‌هایی که از سوی مؤسسات مجاز ارایه می‌گردد، فقط به‌ عنوان راهنمایی استفاده کنند، و همان‌طور که اشاره شد، در این زمینه، تنها به سه عامل علاقه، استعداد و امکاناتشان توجه ویژه‌ای داشته باشند.

آسیب دیگر که می‌تواند در این مرحله، متوجه داوطلبان شود این است که فرد، تحت تاثیر نام رشته‌ای خاص قرار گیرد و بدون در نظر گرفتن شرایط دیگر از جمله توانایی‌های روحی، مالی، رتبه  و … به انتخاب آن اقدام نماید. در بسیاری از مواقع ممکن است که به لحاظ استعداد، توانایی آن را داشته باشیم که در رشته ای خاص وارد شویم، اما شرایط روحی و ذهنی متناسب با مباحث و مشاغل آن رشته را که در آینده ما را درگیر خواهد کرد، نداشته باشیم؛ به همین دلیل، باید اشاره نمود که بزرگی و پر طمطراق بودن نام یک رشته نباید ما را به تصمیمی نسنجیده وا دارد.

 4-اشتباه در تکمیل فرم انتخاب رشته

چه بسا فردی همه شرایط مربوط به انتخاب رشته را رعایت کند؛ مثلاً هم رتبه و نمره خود را در این تصمیم دخیل نماید و هم در فضایی واقعی و به دور از احساسات تصمیم بگیرد، اما بر اثر عوامل مختلفی، در تکمیل فرم انتخاب رشته دچار اشکال و اشتباه شود و کد رشته‌ای دیگر را نوشته و بدون اطلاع از این موضوع به رشته‌ای که چه بسا نسبت به آن علاقه‌ای هم ندارد، وارد شود. راه غلبه بر این آسیب آن است که فرد چند بار هم که شده فرم انتخاب رشته را مرور و از صحت گزینه‌های انتخابی خود اطمینان حاصل نماید. بهتر است که برای این منظور، داوطلبان عزیز از فرم انتخاب رشته‌شان کپی تهیه کرده، ابتدا انتخاب‌های خود را روی آن اعمال نمایند و در نهایت، وقتی تصمیمشان نهایی شد، آن را به فرم اصلی منتقل نمایند.

عوامل متعددی بر انتخاب رشته دانشگاهی تاثیر می‌گذارند. بعضی از این عوامل به فرد و برخی دیگر به جامعه برمی‌گردند. مهم ترین عوامل مؤثر در انتخاب رشته تحصیلی و دانشگاه محل تحصیل به شرح زیر است:
علاقه
یکی از مهم‌ترین مسایلی که هنگام انتخاب رشته باید مورد توجه قرار گیرد، علاقه فرد است. میل و علاقه در هر کار سبب می‌شود که شخص با انرژی بیشتری فعالیت کند. بسیاری از دانشجویان به خاطر آنکه به رشته تحصیلی خود علاقه نداشته‌اند، ترک تحصیل کرده و تعدادی دیگر نیز نتوانسته‌اند در رشته خود موفق باشند.

داوطلبان دانشگاه‌ها بهتر است که قبل از هر چیز زمینه علایق خود را شناسایی کنند و هنگام انتخاب رشته به آن علایق توجه داشته باشند.

 شناخت
در صورتی علاقه به رشته می‌تواند افراد را در انتخاب رشته صحیح یاری کند که آنها از رشته‌های تحصیلی و مراکز آموزشی آگاهی داشته باشد. شناخت و آگاهی داشتن از رشته تحصیلی، سبب ایجاد انگیزه در فرد می‌شود. بعضی از افراد، نسبت به رشته‌ها و دانشگاه‌هایی ابراز علاقه می‌کنند، ولی وقتی مشغول به تحصیل می‌شوند، احساس می‌کنند که در انتخاب خود دچار اشتباه شده‌اند؛ دلیل این امر، نداشتن اطلاع و آگاهی مناسب از رشته‌های تحصیلی و مراکز آموزشی است.

در حال حاضر، تعداد داوطلبان در برخی از رشته‌های پر طرفدار دانشگاهی از ظرفیت دانشگاه‌ها در این گونه رشته‌ها بیشتر است؛ بنابراین، همه داوطلبان نمی‌توانند در این رشته‌ها ادامه تحصیل دهند. آنان باید در آزمون شرکت کنند و بعدبرحسب توانایی داوطلبان به آنها اجازه داده می‌شود که به رشته‌های تحصیلی خاصی وارد شوند. درست است که علاقه فرد یکی از مهم‌ترین ملاک‌های انتخاب رشته است، اما توانایی فرد نیز تعیین کننده است. از آنجا که برای ورود به دانشگاه همیشه افرادی که توانایی بیشتری دارند، انتخاب می‌شوند، لازم است که داوطلبان به نمرات خود توجه کرده و سپس با واقع‌بینی هرچه بیشتر، رشته و محل تحصیل خود را انتخاب کنند.

گاهی اوقات لازم است کسی که در دانشگاه پذیرفته می‌شود، برای تحصیل به شهری مسافرت کند که از محل اقامتش دور است؛ از طرف دیگر، تحصیل در رشته‌های مختلف، هزینه‌های متفاوتی را در بر دارد؛ ضمن آنکه تحصیل در رشته‌های شبانه و دانشگاه‌های غیرانتفاعی، وابسته به وضعیت اقتصادی مناسب خانواده‌هاست؛ بنابراین، فقط افرادی که قادر به تامین هزینه رشته‌ها و دانشگاه‌ها هستند، می‌توانند آنها را انتخاب کنند.

تعداد زیادی از مراکز آموزشی، امکانات مناسبی در اختیار دانشجویان خود قرار می‌دهند؛ به طور مثال، برای دانشجویان خوابگاه تدارک می‌بینند و در برخی از موارد، کمک هزینه‌های تحصیلی یا بن کتاب در اختیار آنان قرار می‌دهند؛ در عوض، بعضی از مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها نمی‌توانند برای دانشجویان خود خوابگاه تهیه کرده و امکانات دیگر را برایشان فراهم آورند. توجه به این مساله، هنگام انتخاب محل تحصیل مهم است. در صورتی که مجاز به انتخاب رشته در هر یک از رشته‌های دانشگاه پیام‌نور یا غیرانتفاعی هستید، رشته‌های این دانشگاه را با توجه به مسایل مالی و امکانات آنها انتخاب کنید؛ به عنوان نمونه، در رشته‌های شبانه و پیام‌نور، شهر خود یا شهرهای نزدیک به محل اقامتتان را انتخاب کنید؛ چون سهمیه اختصاص یافته برای شما بیشتر است و نیز امکانات خوابگاهی در دانشگاه‌های شبانه و پیام‌نور اصلاً وجود ندارد یا محدود است. در انتخاب رشته‌های دانشگاهی در شهرهای دور نیز دقت کنید؛ زیرا در صورت قبولی و انصراف (در دوره‌های روزانه) از شرکت در کنکور سال آینده محروم می‌شوید، و بالاخره در نحوه گزینش، شرایط پذیرش دانشجو و شرایط خاص بعضی از رشته‌ها به موارد زیر توجه کنید: گرایش خاص برخی رشته‌ها/ جنس پذیرش/ ظرفیت/ گزینش خاص دانشجو/ نوع سهمیه/ تعهد بعد از تحصیل/ امکان تغییر رشته و ….

بی‌شک، بسیاری از داوطلبان برای آنکه بتوانند شغل بهتری پیدا کنند یا اینکه احتمال اشتغال آنان افزایش یابد، به دانشگاه وارد می‌شوند. همه رشته های تحصیلی از وضعیت شغلی یکسانی برخوردار نیستند؛ زیرا بازار کار در برخی از این رشته‌ها اشباع شده است؛ از طرفی، بعضی از رشته های تحصیلی زمینه شغلی مناسبی ندارند؛ چرا که یا شناخته شده نیستند و یا ضرورت آنها در حال حاضر احساس نشده است. واقع بینی و دوری از تعصب، داوطلبان را یاری می‌کند تا رشته مناسبی را انتخاب کنند.

می‌توان هدف‌های مختلفی را برای تحصیل در دانشگاه تصور کرد. برخی بر این باورند که باید تا حد امکان تا آخرین مقطع تحصیلی ادامه داده و به اصطلاح «تا آخر خط» بروند؛ در این صورت باید به طبیعت رشته تحصیلی مورد نظر نیز توجه داشت؛ چرا که امکان ادامه تحصیل در بعضی از رشته‌ها وجود ندارد یا اینکه فقط در کشورهای دیگر می‌توان در آن رشته تحصیلات خود را تا مقاطع بالاتر ادامه داد.

برخی ورود به دانشگاه را راه حلی موقت می‌دانند؛ به عبارت دیگر، برای گریز از برخی مسایل و رویدادهای آتی، این کار را انجام می‌دهند؛ به طور مثال، امروزه بسیاری از داوطلبان دانشگاه‌ها، برای آنکه دوران سربازی خود را به تعویق بیندازند یا با گرفتن مدارک بالا و دریافت بورس از مؤسسات از انجام وظیفه عمومی معاف شوند، تلاش خود را برای ورود به دانشگاه متمرکز می‌کنند.

بدیهی است که این افراد به دنبال علاقه خود نیستند و هنگام انتخاب رشته هم، رشته‌ها و دانشگاه‌هایی را برمی‌گزینند که احتمال قبول شدن خود را در آنها زیاد می بینند. این امر پیامدهای منفی بسیاری را به همراه دارد. از جمله این پیامدها می‌توان به افت کیفیت آموزش عالی اشاره کرد. این عده، نه تنها هنگام ورود به دانشگاه موفقیت تحصیلی چندانی نخواهند داشت، بلکه با این کار، حق کسانی را که با علاقه و انگیزه میل دارند در آن رشته به تحصیل بپردازند، نیز از بین می‌برند.

طبق سیاست‌های سازمان سنجش آموزش کشور و وزارت علوم، امروزه، گزینش دانشجو در بیشتر رشته‌ها به صورت بومی در استان یا ناحیه یا قطب است؛ بنابراین، پیشنهاد می‌شود که داوطلبان، حتی‌الامکان از انتخاب محل‌هایی که در خارج از مناطق بومی آنهاست خودداری نمایند. شانس قبولی داوطلبی که رشته‌های تحصیلی و دانشگاه‌های شهر یا استان خود را انتخاب می‌کند، بیشتر از داوطلبی است که در شرایط تقریباً مشابه دست به انتخاب رشته‌ها و دانشگاه‌های مربوط به شهرها یا استان‌های دیگر می‌زند.

پیش نیاز هر انتخاب، آزادی عمل است. باید به داوطلبان اجازه داده شود تا در رشته تحصیلی و محل تحصیل مورد نظر خود، اطلاعاتی را کسب کرده و با توجه به این اطلاعات دست به انتخاب بزنند.

مشاهده شده است که در پاره‌ای از موارد، والدین، فرزندان خود را مجبور می‌کنند تا رشته تحصیلی خاصی را انتخاب کنند. این والدین شاید به دنبال برآورده ساختنآور آرزوهای خودشان هستند؛ آرزوهایی که به آنها نرسیده و فکر می‌کنند که فرزندان آنها مسؤولیت دارند تا آرزوی والدین خود را برآورده کنند.

منظور از این گفته که والدین نباید فرزندان خود را وادار به انتخاب رشته خاصی کنند، به هیچ وجه به معنی مشارکت نداشتن آنان در سرنوشت فرزندانشان نیست. داوطلبان ورود به دانشگاه باید از افراد مختلف از جمله پدر و مادر کمک بگیرند و از تجربیات آنان در انتخاب رشته استفاده کنند؛ با این همه، همراهی والدین نباید به معنی اعمال سلیقه و نظر مطلق آنان بر داوطلب باشد.

بعد از مشخص شدن علاقه، داوطلبان باید به شناخت کامل از رشته تحصیلی مد نظر خود برسند. در این رابطه ضعف و مشکلاتی وجود دارد و ذهنیت برخی از دانش‌آموزان در مورد بعضی از رشته‌های تحصیلی دانشگاهی، اشتباه است؛ به عنوان مثال، تعدادی از دانش آموزان تصور می‌کنند که تحصیل در رشته کامپیوتر، فقط کار کردن با رایانه است، و وقتی وارد این رشته می‌شوند، متوجه می‌شوند که اشتباه کرده‌اند.