انگيزه؛ عامل حرکت و رسيدن به هدف

«دست و دلم به درس خواندن نمي‌رود و هر چه مي‌خواهم خودم را متقاعد کنم که بايد درس بخوانم، نمي‌توانم؛ چه کار کنم»؟ اين جمله را ممکن است که شمار قابل ملاحظه‌اي از داوطلبان در طي دوره آمادگي براي کنکور بگويند. نداشتن انگيزه ممکن است که از همان ابتدا، يک داوطلب را از مطالعه بازدارد يا در طي دوران آمادگي، به دلايل مختلفي براي وي پيش آيد و او را از ادامه مسير نااميد سازد. به دليل اينکه نداشتن انگيزه به صورت کوتاه مدت (از چند دقيقه گرفته تا چند روز و حتي چند ماه) براي مطالعه و آمادگي داوطلبان مشکل ايجاد مي‌کند، در اين مقاله سعي مي‌کنيم تا درباره نقش انگيزه در موفقيت و علل و زمينه‌هاي از بين رفتن و ايجاد آن در  طول آمادگي براي کنکور، با شما صحبت کنيم.

قبل از هر چيز به اين نکته توجه داشته باشيد که داشتن انگيزه در انجام هر کاري، بهترين موتور محرک و اساسي‌ترين عامل حرکت و رسيدن به هدف است؛ پس هر چه قدر هم تلاش کنيد، اما انگيزه‌اي براي درس خواندن و آمادگي براي کنکور نداشته باشيد، پايان راه و کسب نتيجه مطلوب مشکل خواهد بود. عوامل مختلفي ممکن است که مانع ايجاد انگيزه درس خواندن شما شود. از جمله اين عوامل مي‌توان به مشکلات خانوادگي، محتواي کتاب‌هاي درسي و علاقه نداشتن داوطلب به آنها، احساس ترس يا نگراني داوطلب از وضعيت خود در مقابل داوطلبان ديگر، نداشتن هدف، برنامه و امکانات آموزشي براي مطالعه خوب و اصولي، مشکلات جسمي و روحي و … اشاره کرد. با توجه به اينکه شما داوطلبان عزيز تقريباً در اواسط مسير مطالعه و آمادگي براي کنکور قرار داريد، بهتر است که از همين الان (پيش از اينکه خيلي دير شود) به ايجاد يا تقويت انگيزه‌هاي خود درباره آمادگي براي کنکور بپردازيد. براي تحقق چنين هدفي لازم است کارهايي را انجام دهيد. از جمله مهم‌ترين اين کارها عبارتند از:

هر رفتاري که انسان انجام مي‌دهد، ناشي از تعامل سه عنصر هدف، انگيزه و نياز است. چرا وقتي ما تشنه مي شويم، سراسيمه به هر طرفي مي‌رويم، تا آب به دست آوريم و رفع عطش کنيم؟ زيرا نياز به آب داريم و کمبود آب در بدن ما، ايجاد انگيزه مي‌کند و در نتيجه، براي رسيدن به هدف، يعني آب، همه سعي و تلاش خود را به کار مي‌گيريم. اگر شما مي‌خواهيد که انگيزه مطالعه کردن بيشتري پيدا کنيد، در مرحله اول بايد هدف خود را مشخص کنيد. وقتي مشخص شد که شما چه هدفي داريد، طبعاً براي رسيدن به آن هدف، احساس مي‌کنيد که نيازمند چيزهايي هستيد که از طريق مطالعه و درس خواندن به دست مي‌آيند و در نتيجه، براي دستيابي به آن چيزها، برنامه‌ريزي و سپس بر اساس آن برنامه، عمل مي‌کنيد.

پس براي اينکه انگيزه کافي به منظور درس خواندن پيدا کنيد به اين فکر کنيد که براي چه مطالعه مي‌کنيد. به آينده‌اي روشن بينديشيد که بايد با دستان خود رقم بزنيد و اکنون ابزار شما داوطلب عزيز براي رسيدن به اين آينده روشن، درس خواندن است. به اين فکر کنيد که از خود براي کنکور چه انتظاري داريد و اين انتظار، واقعاً در حد توان شما و حتي بسيار کمتر از آن است. ممکن است که در طول مسير، بارها نااميد يا دلزده شويد؛ اما با تمام قوا تلاش کنيد تا همچنان قوي بمانيد و به «اما» و «اگر»ها فکر نکنيد و فقط و فقط به «بايد»ها فکر کنيد و اينکه شما حتماً در راه رسيدن به هدفي که در پيش گرفته‌ايد، موفق خواهيد شد؛ پس هر آنچه را که شما را از اين راه بازمي‌دارد، از سر راه خود برداريد و به هيچ سدي اجازه‌ خودنمايي در مقابل خودتان را ندهيد و همه‌ سدهاي نااميدي، خستگي، بي‌حالي و «نمي‌توانم»‌ها را نابود کنيد و با فکر کردن به هدف، انگيزه گرفته و محکم و قوي قدم در راه بگذاريد.

وقتي شما دوستان متعددي داريد، دوستي را که به شما بيشتر شبيه است، عاطفه و روحيه شما را دارد و به زبان شما سخن مي‌گويد، بيشتر دوست داريد و به حرف‌هايش بيشتر توجه مي‌کنيد، و حتي بيشتر او را به خاطر مي‌سپاريد. زبان کتاب، يک زبان عمومي و همگاني است و بايد همچنين باشد. اين شما هستيد که بايد پس از مطالعه، کتاب و متن، نمودار و فرمول‌ها را به زبان خود بيان کنيد. به اين کار در اصطلاح، زبان گرداني گفته مي‌شود. زبان گرداني، يکي از اصول مطالعه است. فقط کافي است که براي انجام اين کار حوصله به خرج دهيد؛ به اين ترتيب که  پيچيده ترين مطالب علمي را، همين طور که مطالعه مي‌کنيد و جلو مي‌رويد، به زبان ساده، قابل فهم و بيان خوشايند خودتان برگردانيد. از خود مثال بزنيد و حتي آن متن را يک بار ديگر به زبان ساده خودتان بنويسيد. اگر بخواهيد عيناً مطالب کتاب را بخوانيد و حفظ کنيد عملاً نمي‌توانيد يادگيري عميقي داشته باشيد؛ اما اگر با زبان گرداني مطالب را ياد بگيريد، خيلي راحت‌تر همه مطالب کتاب را بيان خواهيد کرد و به خاطر خواهيد سپرد.

وقتي تلويزيون تماشا مي‌کنيد يا با دوستتان صحبت مي‌کنيد، لبخندي بر لب داريد و راحتيد؛ اما وقتي از کتاب و مطالعه صحبت مي‌شود و به سراغ درس‌ها مي‌رويد، جدي و محکم و اخمو مي‌شويد. در روان‌شناسي حافظه و يادگيري گفته مي‌شود: مطالبي که بار هيجاني بيشتري دارند، بيشتر در حافظه مي‌مانند و بهتر به خاطر آورده مي‌شوند؛ چرا که هيجان، علاقه، تمرکز و ورود مطلب به حافظه را راحت‌تر مي‌کند.

براي ياد سپاري بهتر مطالب کتاب، مثال هايي مهيج، شادي آفرين و حتي خنده دار بزنيد. اين موضوع به علاقه و تمرکز شما کمک زيادي مي‌کند؛ مثلاً بعد از اينکه خوانديد الکترون در سيم حرکت مي‌کند و به مقاومتي مثل لامپ برخورد مي‌کند و لامپ را روشن مي نمايد، به زبان خودتان بگوييد: موتور سوار (الکترون) در خياباني خلوت (سيم) بسرعت حرکت مي‌کند که ناگهان به ديواري (مقاومت) برخورد مي‌کند و آن وقت احساس مي‌کند که پروانه‌ها دور سرش مي‌چرخند (روشن مي‌شود) ! هر چه مي‌توانيد به سخت‌ترين مطالب کتاب، بار هيجاني مثبت بدهيد و آن را بخوانيد تا مطالب بهتر و بيشتر در ذهن شما بمانند. براي انجام اين کار، مثال‌هاي مهيج بزنيد و آن چنان با کتاب، شاد و مهيج برخورد کنيد که گويي به دوست داشتني‌ترين دوست خود رسيده‌ايد.

4ـ به لذت هاي نهايي توجه کنيد، نه دشواري هاي مسير

براي شروع هر کار بايد اين نکته را قبول کنيد که دشواري هايي در مسير وجود دارد و بايد تلاش کنيد تا به اهداف خود و آنچه برايتان لذت بخش است، برسيد. پذيرش دشواري مسيري که در پيش داريد، شما را براي مقابله با سختي‌هاي راه و پيشرفت آماده مي‌کند. هر کاري که ما به انجام آن مبادرت مي‌کنيم، حتماً بسته به نوع کار، سختي‌ها و مشکلاتي را با خود به همراه دارد. اگر شما اين موضوع را قبول نکنيد که در راه آمادگي براي کنکور ممکن است که دچار سختي شويد يا مجبور شويد که از بسياري از کارهاي مورد علاقه خود در اين مدت صرف‌نظر کنيد، حتماً انگيزه خود را از دست خواهيد داد و نخواهيد توانست بخوبي قدم در راه بگذاريد و پيشرفت کنيد. اين موضوع، بخصوص در ابتداي کار و تا وقتي که به اصطلاح کارهايتان به روال نيفتاده است، ممکن است که براي شما سخت باشد؛ پس حتماً، براي اينکه انگيزه خود را از دست ندهيد، به دشواري‌ها به عنوان يکي از جذابيت هاي رسيدن به هدف فکر کنيد و نه موانعي که بر سر راه شماست و شما توان مقابله با آن را نداريد.

      اگر بايد روزي 40 صفحه مطالعه کنيد، فکر خود را به رنج روزي 40 صفحه مطالعه کردن متمرکز نکنيد؛ بلکه به لذت‌هاي نهايي که از حاصل اين کار نصيبتان مي‌شود، توجه کنيد. آنچه شما را به تلاش پي‌گير و مستمر وا‌ مي‌دارد، ميل به جذب لذت‌هاست. کساني از کوه بالا مي‌روند و قله را فتح مي‌کنند که لذت رسيدن به قله را در ذهن بپرورانند. اين افراد در طول مسير هرگز به دشواري راه نمي‌انديشند؛ بلکه خود را در آن بالا مجسم مي‌کنند و به اين فکر مي‌کنند که از آن بالا همه چيز زيباست. همين شوق ذهني باعث مي شود که آنها براحتي، دشواري مسير را بپذيرند و پيش بروند؛ حال آنکه اگر آنان، تمام ذهنشان را معطوف به دشواري مسير مي‌کردند و مدام به اين فکر مي‌کردند که چقدر تا پايان راه باقي است، اين رنج که در ذهنشان مجسم مي‌شد، بسرعت آنها را خسته مي‌کرد.

يکي از کارهاي بسيار مهمي که باعث مي‌شود انگيزه شما براي مطالعه بهتر و يادگيري ماندگارتر بيشتر شود اين است که پس از هر مطالعه رضايت بخش يا حل تمرين‌ها، که با برنامه‌ريزي و به صورت اصولي صورت گرفته است، از خودتان تشکر کنيد و براي انجام اين کار به خودتان پاداش دهيد. اين جايزه مي‌تواند تماسي کوتاه با يک دوست صميمي يا ديدن قسمتي از فيلم و کارتون مورد علاقه‌‌تان يا هر کار ديگري باشد که شما دوست داريد در آن لحظه انجام دهيد؛ حتي مي‌توانيد براي مطالعه بهتر به خودتان وعده دهيد که اگر درس خاصي از رياضي يا زيست شناسي را بخوبي ياد گرفتيد به خود جايزه بدهيد. اين جايزه دادن‌ها و تشکر کردن‌ها از خودتان باعث مي‌شود تا انگيزه و تلاش شما براي يادگيري، بهتر و بيشتر شود.

يکي از مخرب‌ترين و بدترين کارهايي که مي‌تواند انگيزه شما را براي يادگيري پايين آورده يا از بين ببرد، اين است که شما در طي مطالعه و آمادگي براي کنکور، به شکست‌ها فکر کنيد و نااميد شويد. افکار منفي مانند اينکه: «داوطلبان بسيار قوي زيادي وجود دارند که من نمي‌توانم با آنها مقابله کنم»، «من پيشرفت خوبي نکرده‌ام و با اين همه درس نخوانده نمي‌توانم نتيجه خوبي به دست بياورم»، «من در درس رياضي و عربي ضعيف هستم و اين درس‌ها، درس‌هاي مهمي براي کنکورند و من هم نمي‌توانم ضعف‌هاي خودم را در اين درس‌ها از بين ببرم» و … مي‌تواند آسيب جدي‌ بر انگيزه و روحيه شما وارد کند. براي آمادگي بهتر و تقويت انگيزه، نه تنها حتي به افکار منفي فکر نکنيد، بلکه افکار خنثي را هم از ذهن خود بيرون کرده و فقط به نکات مثبت خود و توانايي‌هايتان فکر کنيد تا بتوانيد محکم در ادامه راه حاضر باشيد و تا پايان آن، که رسيدن به هدف نهايي است، گام برداريد.   

برنامه‌ريزي، يکي از ارکان اصلي و مهم آمادگي براي کنکور است؛ پس حتماً براي دوره‌هاي کوتاه مدت و بلند مدت آمادگي براي کنکور خود برنامه داشته باشيد و براساس آن حرکت کنيد و شب، ميزان هماهنگي خود را با برنامه، ارزيابي کنيد. در اين برنامه‌ريزي، به هدف خود توجه خاص و هميشگي داشته باشيد؛ زيرا بدون تعيين اهداف، برنامه‌ريزي، غيرممکن و بدون برنامه‌ريزي، نظم ناميسر است. داشتن برنامه و عمل کردن به آن باعث مي‌شود تا انگيزه شما براي مطالعه بهتر و ادامه مسير کنکور با پشتکار بيشتر هموارتر شود.

 1- توکل به خداي متعال را در هيچ لحظه اي از دست ندهيد؛ بلکه در مواقع حساس و دشواري که برايتان پيش مي‌آيد، بيشتر از هميشه، به نيروي ايمان به خدا، تکيه کنيد و او را در همه حال، ناظر بر خود و پشتيبان واقعي‌تان بدانيد؛ در چنين صورتي، به ياري حق، موفقيت در انتظار شما خواهد بود.

2- ورزش کنيد وبه اندازه‌ کافي بخوابيد.

3- نقاط قوت خود را بشناسيد. فهرستي از توانمندي‌هاي خود را تهيه کنيد و روزي دو يا سه بار با صداي بلند آنها را بخوانيد؛ مثلاً بگوييد: من شخص با استعدادي هستم و ….

4- بيان مطالبي نااميدانه، انگيزه و آرامش رواني فرد را کاهش مي‌دهند. براي رفع اين مشکل بايد از ارتباط با افرادي که داراي تفکر منفي هستند، اجتناب کرد.

5- هر زماني که احساس مي‌کنيد علاقه‌اي به زندگي، تحصيل، ارتباط با ديگران و … نداريد، با مشاوران مجرّب صحبت کنيد تا علت بروز مشکل شما ريشه يابي و حل شود.

6- سوء تغذيه، مشکلات جسماني يا رواني نيز در بي‌رغبتي و کاهش انگيزه تاثير دارد؛ بنابراين، اگر در اين زمينه مشکلاتي داريد حتماً آنها را برطرف کنيد.

7- اگر در گذشته خوب مطالعه نکرده يا نتيجه خوبي به دست نياورده‌ايد، فقط به عنوان يک تجربه به آن نگاه کنيد و نه به مثابه شماتت و سرزنش کردن خودتان. احساس گناه مي‌تواند نشاط و انگيزه انسان را در ادامه دادن راه بگيرد.

8- از اينکه کمي به خود سختي دهيد نهراسيد. بزرگترين مانع براي رسيدن به استعدادهاي دروني، همين راحت طلبي است. اتفاق‌هاي مهم، زماني رخ مي‌دهند که شما کمي تلاش و سختي را هم تحمل کنيد.

9- از اشتباه کردن نهراسيد.

10- فکر خود را به مسايل معمولي محدود نکنيد و سعي کنيد که آن را توسعه دهيد و به مسايل بزرگتر و عميق‌تر فکر کنيد.

11- شاد بودن را در زندگي خود انتخاب کنيد. افراد شاد، هميشه انگيزه بيشتري براي انجام امور دارند. شادي حق مسلّم شماست؛ هرگز آن را با چيز ديگري عوض نکنيد.

12- به خود ياد بدهيد که کاري را که آغاز کرده‌ايد، بايد تمام کنيد. بسياري از ما، پيش از پايان يک کار يا انجام يک تصميم، سراغ کار ديگري مي‌رويم. اين موضوع، خوب نيست. توجه داشته باشيد که هميشه کارهاي خود را تمام کنيد.

13- در «حال» زندگي کنيد. وقتي در «گذشته»‌ها گير کرده‌ايد يا در «آينده»‌اي که نيامده است، سير مي‌کنيد، نمي‌توانيد از لحظه‌هاي کنوني خود استفاده کنيد و تصميمات درستي را در پيش بگيريد.

14- وقتي درمانده مي‌شويد يا شکست مي‌خوريد، هرگز عقب نشيني نکنيد؛ شايد موفقيت در چند قدمي شما ايستاده باشد.

15- هميشه آرزوهاي بزرگي در سر بپرورانيد. اگر چيزي فراتر از سطح انتظار افراد باشد، همه تلاش خود را مي‌کنند تا آن آرزو و خواسته را برآورده کنند.

16- فهرستي از فوايد مادي، معنوي و موقعيتي درس خواندن و کسب موفقيت تحصيلي خود را تهيه کنيد و آن را هر روز مرور کنيد و روي يکي از آن فايده‌ها کمي فکر کنيد.

17- فهرستي از پيامدهاي منفي درس نخواندن را تهيه و با تامل در مورد آنها، اين پيامدهاي منفي را براي خود، جدي، بزرگ و معضل آفرين معرفي کنيد.