هرگز وجود حاضرِ غايب شنيده‌اي؟!

تا به حال با داوطلبان و دانش‌آموزان زيادي برخورد کرده‌ايم که با وجود مطالعه فراوان، باز هم نمي‌توانند مطالب را به خوبي به خاطر سپرده و ياد بگيرند. يکي از مهم‌ترين عوامل پديد آمدن اين موضوع، حواس‌پرتي و نداشتن تمرکز در هنگام درس خواندن است. عوامل زيادي بر حواس‌پرتي داوطلبان در هنگام مطالعه تاثير دارد که ما در ادامه به آنها خواهيم پرداخت.

حواس‌پرتي مي‌تواند به دنبال بروز عوامل متفاوت و متعددي به وجود آيد و ممکن است به خاطر پديد آمدن عوامل بيروني، از جمله سر و صداي زياد محيط، عدم آرامش و سکوت لازم براي مطالعه، کافي نبودن شرايط محيطي مناسب مثل نور و دماي کافي محل مطالعه، مناسب نبودن زمان مطالعه و … باشد. گاهي اوقات، حواس‌پرتي فرد، ناشي از عوامل دروني اوست. از عوامل دروني متعددي که وجود دارد، مي‌توان به خيال‌پردازي، انگيزه و علاقه نداشتن به مطلب مورد مطالعه، تناسب نداشتن موضوع مورد مطالعه با توانايي فرد و … اشاره کرد. در اينجا به شش عامل شايع برهم‌زننده تمرکز و نحوه مقابله با آنها اشاره مي‌کنيم:

افرادي که همزمان چند کار را انجام مي‌دهند، شايد احساس کنند که به اين ترتيب، زودتر کارهايشان را تمام مي‌کنند؛ اما تقريباً هميشه انجام چند کار به طور همزمان، از انجام يک کار در يک زمان، بيشتر طول مي‌‌کشد. در انجام چند کار با هم، جابجايي ميان کارها، باعث هدر رفتن وقت و تمرکز نداشتن مي‌شود؛ به عنوان مثال، برخي از داوطلبان آزمون سراسري احساس مي‌کنند زماني که سريال مورد علاقه خود را نگاه مي‌کنند يا غذا مي‌خورند، مي‌توانند مطالعه کنند؛ در اين صورت، آنچه را که مطالعه کرده‌ايد، کاملاً در ذهن شما باقي نخواهد ماند، و از طرف ديگر، کاري را که به صورت موازي انجام مي‌دهيد، وقت بيشتري را از شما خواهد گرفت؛ زيرا به دليل تمرکز نداشتن، مجبور هستيد که براي انجام هر دو کار، وقت بيشتري بگذاريد. کليد حل مشکل در موارد چند کاري، اين است که به طور گزينشي عمل کنيد؛ براي مثال، صحبت کردن با تلفن را به هنگامي واگذار کنيد که قرار است اتاقتان را مرتب کنيد؛ به اين ترتيب، از وقت خود استفاده بهتري خواهيد نمود؛ بدون اينکه حواس‌پرتي مزاحم شما شود.

 انجام کارهاي ملال‌آور و خسته کننده، توانايي شما را براي تمرکز داشتن هنگام مطالعه کاهش داده و شما را در معرض حواس­پرتي قرار مي‌دهد. هنگامي که کاري کسالت‌بار را انجام مي‌دهيد، تقريباً هر چيز ديگري برايتان، جذاب‌تر از انجام آن کار است. براي برخي از داوطلبان، مطالعه، به ويژه مطالعه دروسي خاص، خسته کننده و کسالت‌آور است و اين موضوع باعث مي‌شود تا در زمان مطالعه آن درس‌ها، حواس‌پرتي بيشتر به سراغشان بيايد. براي حل اين مشکل مي‌توانيد به خودتان پاداش‌هاي کوچکي بدهيد؛ براي مثال، پس از مطالعه مقدار يا فصل خاصي از درس، خوردن يک قهوه را به عنوان پاداش براي خود در نظر بگيريد. همچنين مي‌توانيد زمان‌هايي را براي استراحت در ميان مطالعه براي خود برنامه‌ريزي کنيد؛ براي مثال، ده دقيقه به آهنگ‌هاي مورد علاقه خود گوش دهيد تا هم آرامش بيشتري کسب کنيد و هم از حواس‌پرتي خود جلوگيري کنيد؛ به علاوه، ممکن است درسي را که مي‌خوانيد، براي شما سخت باشد يا اينکه در يادگيري مباحث آن با مشکل مواجه شويد. در چنين مواردي نيز خستگي به سراغ شما خواهد آمد و باعث حواس‌پرتي‌تان خواهد شد. براي رفع اين مشکل سعي کنيد از دوستان خود يا معلمانتان، که مي‌توانند درس را به خوبي براي شما توضيح دهند، کمک بگيريد. آن وقت خواهيد ديد که چقدر خواندن و ادامه يادگيري، برايتان لذت بخش مي‌شود.

افکار مزاحم مي‌تواند تاثيري قوي بر روند مطالعه و تمرکز شما داشته باشد. همچنين ممکن است که افکار مزاحم مختلفي ذهن يک داوطلب کنکوري را از مطالعه باز دارد: از کارهاي عقب افتاده گرفته تا زنگ زدن به يک دوست، از پيدا کردن يک جزوه تا افکار بد و آزار دهنده‌اي که به شما نهيب مي‌زند تلاشتان بي‌فايده است و رقباي شما زياد و سرسخت هستند و ….

يک راه رها شدن از کارهاي پيش پا افتاده‌اي مثل تلفن زدن به يک دوست و مانند آن، که ذهن شما را درگير مي‌کنند،‌ يادداشت کردن آنهاست. بعد با خود بگوييد که در فرصت مناسب به آنها رسيدگي خواهم کرد؛ اما اگر افکار منفي در خصوص کنکور به سراغ شما مي‌آيند و باعث نگراني، استرس و نااميدي‌تان مي‌شوند، سعي کنيد که با اين افکار به صورت جدي مقابله کنيد.

اگر دچار استرس هستيد، زماني را براي صحبت کردن در مورد آن با فردي مورد اعتماد اختصاص دهيد؛ در اين صورت، اگر شنونده‌اي حمايت‌کننده و فعال داشته باشيد، به تخليه برخي از تنش‌هايي که ذهنتان را آزار مي‌دهد، کمک خواهد شد.

کار ديگري که مي‌توانيد انجام دهيد اين است که هر چه سريع‌تر، وقتي را براي حل اين مساله اختصاص دهيد؛ زيرا نااميدي و استرس، تاثير بسيار مخربي بر انگيزه مطالعاتي شما خواهد گذاشت. با خود رو راست باشيد و ببينيد که چه عاملي باعث نگراني شما شده است. اگر فکر مي‌کنيد که در مقايسه با رقبايتان کم توان هستيد يا حجم کمي از دروس را مطالعه کرده‌ايد، يقين بدانيد اينها اصلاً موضوعاتي نيستند که بتوانند شما را بيازارند و نااميدتان کنند. با خود بگوييد: «من به خود و توانايي‌هايم اعتماد دارم و مي‌دانم که تمام کاينات دست به دست هم خواهند داد تا من موفق و پيروز شوم.

من مي‌توانم.» ضمناً هر وقت که افکار منفي به سراغتان آمد، بلافاصله از افکار مثبت براي مقابله با آنها استفاده کنيد. آن گاه خواهيد ديد که کم کم چگونه اين افکار مزاحم محو و نابود خواهند شد.

 4- مزاحمت‌هاي الکترونيک

بسياري از داوطلبان واقعاً تصميم مي‌گيرند که مطالعه کنند و عزم خود را براي يک مطالعه بي عيب و نقص نيز جمع مي‌کنند؛ اما در اين ميان، ممکن است که شرايط محيطي، مانع يک مطالعه خوب شود. عوامل محيطي، مانند: مکان مطالعه، نور، دماي اتاق، و مزاحم هاي فيزيکي مانند: سر و صدا و آمد و شدها، صندلي و … از جمله اين موارد هستند.

براي يک مطالعه خوب، مهم است که شما در مکاني ساکت و خلوت و دور از سر و صدا مطالعه کنيد؛ البته برخي از داوطلبان به مطالعه در فضاهاي شلوغ نيز عادت دارند. با اين همه، مطمين باشيد که مطالعه در يک محيط آرام، تمرکز و يادگيري شما را بيشتر مي‌کند.

اگر واقعاً در خانه امکان فراهم آوردن چنين شرايطي براي برخي از شما داوطلبان عزيز نيست، از کتابخانه استفاده کنيد.

بعضي از داوطلبان علاقه دارند که در روي تخت يا به شکل قدم زدن مطالعه کنند. اگر از جمله اين دسته از داوطلبان هستيد، سعي کنيد که نشسته خواندن را تمرين کنيد؛ اما اگر نمي‌توانيد به اين صورت مطالعه کنيد و تمرکز شما به اين صورت از بين مي‌رود، به همان شيوه‌اي که عادت داريد، مطالعه کنيد.

سعي کنيد که قبل از مطالعه، جزوه‌ها، کتاب‌ها، خودکار، مداد، دفتر، نور، دما و ساير ملزومات را آماده کنيد تا وقتي به آنها احتياج داشتيد، در دسترس باشند و مهيا کردن آنها باعث حواس‌پرتي شما نشود.

حالا که از مزاحم‌هاي مطالعه و چگونگي رفتار با آنها مطلع شديد، تقريباً به درصد قابل توجهي از راهکارهاي تقويت تمرکز و جلوگيري از حواس‌پرتي نيز دست خواهيد يافت. با اين همه، بايد گفت که تقويت تمرکز به تمرين نياز دارد و براي شروع تمرينات بايد موارد زير را تمرين کنيم:

اين شيوه، ساده و بسيار مؤثر است. وقتي که حواستان پرت شد، به خودتان هشدار دهيد تا حواستان جمع شود. استفاده از اين روش، کم کم باعث مي‌شود که توجه شما به موضوع مورد نظرتان جلب گردد و، در مقايسه با قبل، بسيار کمتر دچار حواس‌پرتي شويد.

اگر عادت کنيد که در هنگام حواس‌پرتي به خود هشدار داده و مراقب باشيد، کم کم عادت مي‌کنيد که ذهن خود را پرورش داده و تمرکزتان را روي هدفي که در ذهن داريد، حفظ کنيد. تمرين تمرکز باعث مي‌شود تا ذهن شما به تدريج قوي شده و ديگر با هر موضوعي، دچار حواس‌پرتي و آشفتگي نشود؛ البته بايد توجه داشته باشيد که انجام اين کار، نياز به زمان و تمرين دارد و شما نبايد با چند بار تمرين کردن و جواب نگرفتن نااميد شويد. سعي نکنيد که دايماً در مورد پيشرفت خود قضاوت کنيد. همين که تمرين‌ها را مرتباً انجام مي‌دهيد، به اين معني است که در مسير صحيح قرار گرفته و مي‌توانيد به خود بگوييد که کار لازم را براي پيشرفت خود انجام داده‌ايد. تمرينات، براي اينکه نتيجه خود را نشان دهند، به زمان احتياج دارند، و البته به دليل اينکه ذهن هيچ وقت وضعيت ثابتي ندارد، نتيجه تمرينات دچار افت و خيزهاي زيادي مي‌شود

اگر برخي از مسايل به طور مداوم، ذهن شما را آشفته مي‌کند، سعي کنيد که در طول روز، زمان ويژه اي را به فکر کردن درباره اين مسايل، که به ذهن شما خطور مي‌کند و تمرکزتان را به هم مي‌زند، اختصاص دهيد و سپس، هنگامي که اين افکار مزاحم در طول روز به ذهن شما خطور کرد و باعث نگراني شما شد، به خود بگوييد: «زمان ويژه‌اي را براي آنها در نظر گرفته‌ام و بعد به آنها خواهم پرداخت» و اجازه دهيد که آن فکر از ذهن شما خارج شود. انجام اين کار بر تمرکز شما تاثير فوق العاده‌اي خواهد گذاشت.

کار ديگري که بايد انجام دهيد، اين است که کارت‌هاي کوچکي را درست کنيد و آنها را به سه قسمت مساوي تقسيم کنيد: يک قسمت را به صبح، يک قسمت را به بعداز ظهر و قسمت سوم را به شب اختصاص دهيد. هر بار که حواستان پرت شد، يک خط در قسمت مخصوص بکشيد و براي هر روز، يک کارت براي خود تهيه کنيد. بعد، در زمان استراحت و وقتي که مي‌خواهيد به افکار مزاحم بپردازيد، بررسي کنيد که اين حواس‌پرتي از چه چيزي ناشي شده و چه راهکاري براي کم شدن آن وجود دارد. اگر علت و راهکار اين حواس‌پرتي را پيدا کرديد، به مرور متوجه خواهيد شد که تعداد خط‌ها روز به روز کاهش مي يابد.

در برخي از موارد، علت حواس‌پرتي شما داوطلبان عزيز، مربوط به درسي است که آن را مطالعه مي‌کنيد؛ مثلاً ممکن است که جزوه درسي‌تان ناقص باشد و يا اينکه به قسمت سختي از درس رسيده‌ايد و نمي‌توانيد مسايل آن قسمت را حل کنيد و …. براي اينکه از حواس‌پرتي خود جلوگيري کنيد، مي‌توانيد چند کار را انجام دهيد؛ مثلاً نزد دوست خود رفته و جزوه‌تان را کامل کنيد، يا به صورت حضوري يا تلفني از دوستي بخواهيد تا بخش سخت درس را برايتان توضيح دهد، و يا اگر هيچ کدام از اين کارها مقدور نبود موضوع مورد مطالعه يا درس را تغيير دهيد.

بسته به اينکه در مدت مطالعه، چقدر دچار حواس‌پرتي مي‌شويد و چقدر مي‌توانيد با تمرين و انجام ساير کارها از حواس‌پرتي خود کم کنيد به خود پاداش دهيد. انجام اين کار باعث مي‌شود تا شما بيشتر تشويق شده و هر روز با علاقه بيشتر و تمرکز بالاتر، مطالعه خود را پيگيري کنيد.

يکي از بهترين کارهايي که مي‌توانيد براي بالا بردن تمرکز و جلوگيري از حواس‌پرتي‌تان انجام دهيد، اين است که قبل از شروع مطالعه، به هدف خود فکر کنيد و خود را در شرايطي که دوست داريد باشيد تصور کرده و از آن لحظات لذت ببريد و سپس به خود بگوييد:

«من حتماً به اين هدف دست خواهم يافت و موفق خواهم شد؛ اما براي رسيدن به اين موفقيت بايد تلاش کرده و درس بخوانم، و يکي از راه‌هاي درس خواندن و نتيجه گرفتن خوب هم تمرکز است»؛ البته مراقب باشيد که انجام اين کار به صورت افراطي نباشد و باعث روياپردازي شما نگردد؛ در غير اين صورت، خود اين موضوع يکي از عوامل حواس‌پرتي شما خواهد شد.