عذرخواهي کنيد، اما بهانه نياوريد!

همۀ ما، گاه خواسته و ناخواسته، اشتباهاتي را مرتکب مي‌شويم.

سخنان تند و پرخاشگرانه، رفتار خارج از هنجارهاي اجتماعي و اخلاقي، سهل انگاري کردن، سستي و بي‌تفاوتي نسبت به وظايف شخصي يا اجتماعي، بدقولي، بي‌نظمي و ده‌ها مورد ديگر، مي‌تواند اشتباهاتي باشد که تبعاتش گريبان‌گير اطرافيان ما نيز خواهد شد. در اين مواقع، عذرخواهي صحيح و کارآمد، راهکاري سحرآميز است که مي‌تواند تا حد زيادي به اطرافيان و خود فرد آرامش بدهد، تنش‌ها را کاهش داده و جريان زندگي را روان کند؛ اما چگونه بايد عذرخواهي کرد که چنين تاثيري داشته باشد؟

آيا صرف گفتن «معذرت مي‌خواهم» کافي است؟

براي خود شما چند بار پيش آمده است که فردي به دلايلي از شما عذرخواهي کرده است، اما نتوانسته‌ايد که عذر او را بپذيريد و اين سخن را کافي ندانسته‌ايد؟ واقعيت اين است که يک عذرخواهي صحيح و نتيجه بخش، مراحلي دارد که بدون رعايت اين مراحل، تاثيري نخواهد داشت.

عذرخواهي هم يک هنر رفتاري است و  مانند هر هنر ديگري، با تمرين و ممارست مي‌توان آن را آموخت. يک عذرخواهي تاثيرگذار، ضمن حفظ شان و غرور فرد عذرخواهي کننده، متواضعانه خواهد بود. در اينجا به نکاتي که لازم است در اين زمينه رعايت کرد، اشاره مي‌کنيم.

در ابتدا دليل ناراحتي طرف مقابل خود را بيابيد و در پيدا کردن مشکل منصف باشيد. آيا حرفي نامهربانانه بر زبان آورده‌ايد؟ (هر چند که ممکن است آن حرف، راست باشد) آيا نتوانسته‌ايد به قولي که داده‌ايد عمل کنيد؟ آيا اين رنجش متعلق به گذشته  است يا اينکه به تازگي اتفاق افتاده است؟

اگر ندانيد براي چه بايد عذرخواهي کنيد، هيچ وقت نخواهيد توانست به درستي اين کار را انجام دهيد.

امکان دارد که خود را در آنچه باعث ناراحتي مخاطبتان شده است، مقصر ندانيد؛ در اين صورت،  احساس خودتان را از اينکه او احساس ناراحتي مي‌کند و حال خوشي ندارد، بيان کنيد و بگوييد که به خاطر اين امر، عميقاً ناراحت هستيد.

براي عذرخواهي کردن، بايد به رفتار و اشتباهتان، که باعث دلخوري مخاطبتان شده است، اشاره کنيد و به خاطر همان اشتباه، از او دلجويي کنيد. در اينجا ذکر جملات کلي مانند: «اگر باعث ناراحتي‌ات شده‌ام، مرا ببخش !» مؤثر نيست؛ زيرا عذرخواهي بايد خيلي ساده، صريح و مصداقي باشد‌؛ براي مثال، اگر مادرتان از نحوه پاسخگويي شما ناراحت شده است، بگوييد: «براي اينکه مؤدبانه پاسختان را ندادم، عذر مي‌خواهم»، و اگر کارتان علتي داشته است، علت آن را هم بيان کنيد و بگوييد که چرا چنين خطايي را مرتکب شده‌ايد؛ تا طرف مقابل شما، فکر نکند که از او متنفر هستيد.

برخي از افراد هنگام عذر خواهي مي‌گويند: «متاسفم، اما ….» و بعد به گونه‌اي سخن مي‌گويند که مفهومش اين است که تو بيشتر از من مقصر هستي يا اصلاً من مقصر نيستم و عوامل ديگر باعث بروز اين اشتباه شده است!

در اين مواقع، ما نمي‌خواهيم بپذيريم که اشتباه کرده‌ايم و اين موضوع زماني از بين خواهد رفت که ما مسؤوليت اشتباه خود را بپذيريم و براي جبران آن تلاش کنيم. به هر حال، انکار يک موضوع، هرگز نمي‌تواند به بازسازي يک رابطه کمک کند، و در بيشتر موارد، شرايط را به بدتر از وضعيت قبل تبديل خواهد کرد. حقيقت اين است که اگر عذرخواهي تمام و کمال نباشد، درست مثل توهين است؛ همچنان که عذرخواهي با بهانه آوردن، ديگر عذرخواهي نيست.

درست است که ممکن است افراد يا چيزهايي ديگري هم در آن تقصير دست داشته باشند، اما شما نمي‌توانيد به خاطر آنها عذرخواهي کنيد؛ شما بايد فقط از جانب خودتان عذر بخواهيد.

گاهي اوقات بلافاصله بعد از ارتکاب يک اشتباه، بهترين زمان براي عذرخواهي است، و گاهي اوقات بايد مدتي بگذرد تا زمان مناسب براي انجام اين کار پيدا شود. نيش يک حرف ناراحت کننده را مي‌توان با يک معذرت خواهي سريع از بين برد، اما ساير تقصيرات، نيازمند اين است که زماني بگذرد تا فرد مقابل کمي آرام شده باشد؛  هر چند اگر هرچه زودتر براي اشتباهتان عذرخواهي کنيد، اين عذر خواهي، تاثير گذارتر خواهد بود.

گاهي عذرخواهي، بيشتر راهي براي فرار از پاسخگويي است؛ در اين مواقع، رفتار و لحن عذرخواهي کننده، بيانگر پشيماني او نيست و فقط با  به کار بردن کلماتي مثل «ببخشيد»، «معذرت مي‌خواهم» يا «اشتباه کردم» و … مي‌خواهد هر چه سريع‌تر جوّ حاکم را تغيير دهد. شايد اين نوع عذر خواهي‌ها براي انجام کارهاي سطحي، مانند: پريدن به ميان حرف کسي يا تنه زدن به کسي در خيابان، مفيد باشد، اما براي جبران زماني که احساسات طرف مقابل را عميقاً جريحه‌دار کرده‌ايم، مؤثر نيستند. نزد افرادي که رنجش يا کدورتي در قلبشان ايجاد کرده‌ايم، معذرت خواهي، زماني صحيح و مؤثر است که پاسخي عاطفي، همدلانه و از صميم قلب به آنها بدهيم؛ يعني از ته قلب و براي رفتار خاصي از آنها معذرت خواهي کنيم؛ در اين مواقع، لازم است که با زبان بدن و بار معنايي کلمات، احساستان را به طرف مقابلتان بفهمانيد. هنگام عذر خواهي بايد در انتخاب کلمات دقت کافي داشته باشيد و آنها را به صورت سرسري بيان نکنيد تا طرف مقابلتان بفهمد که شما نقش بازي نمي‌کنيد و احساستان واقعي است؛ زيرا زبان بدن، رسواکننده است و احساس طرف مقابلتان در اين زمينه اشتباه نخواهد کرد.

بعضي از افراد تصوّر مي‌کنند که مي‌توان رفتار زشتي را انجام داد و بعد با يک معذرت خواهي ساده، اوضاع را رو به راه کرد؛ براي مثال، برخي از دانش‌آموزان، در کلاس درس، حرمت کلاس و دبير خود را نگه نمي‌دارند و بعد که شاهد ناراحتي دبير يا کادر مدرسه‌شان مي‌شوند، يک عذر خواهي ساده مي‌کنند و انتظار دارند که دبيرشان به راحتي اين عذر خواهي را از ‌آنها بپذيرد و روز از نو روزي از نو. خود من بارها شاهد بوده‌ام که يک دانش‌آموز، طي يک جلسه، چندين بار به خاطر بي‌نظمي يا درس نخواندن، عذر خواهي کرده و گاه عمر يک عذرخواهي حتّي به چند دقيقه هم نرسيده است! بنابراين، معذرت خواهي آدم‌ها فقط وقتي فايده دارد که بتواند رفتارشان را عوض کند.

جبران کردن، مرحله تکميلي يک عذرخواهي واقعي و کامل است. هنگام عذرخواهي بگوييد: «به خاطر اشتباهم متاسفم و مي‌خواهم جبران کنم.» با جبران کردن نشان مي‌دهيم که مسؤوليت کار اشتباهمان را پذيرفته و احساس طرف مقابل را به خوبي درک کرده‌ايم. انجام اين کار باعث مي‌شود که هم طرف مقابل را خوشحال کنيم و هم خودمان احساس بهتري داشته باشيم.

اگر عذرخواهي‌تان مورد قبول واقع نشد، از طرف مقابلتان به خاطر شنيدن حرف‌هايتان و اجازه دوباره براي عذرخواهي مجدد در آينده، تشکر کنيد؛ مثلاً بگوييد: «درک مي‌کنم که هنوز از دستم ناراحت هستيد، اما از اينکه اجازه عذرخواهي به من داديد، متشکرم و ممنون مي‌شوم که اگر نظرتان عوض شد، اجازه دهيد که بار ديگر از شما عذرخواهي کنم.»

گاهي اوقات افراد مي‌خواهند که ببخشندتان، اما هنوز به کمي زمان براي آرام شدن خود نياز دارند. اگر به اندازه کافي خوش شانس باشيد که عذرخواهي‌تان پذيرفته شود، از وسوسه شدن براي آوردن چند بهانه در آخر کار، اجتناب کنيد؛ در عوض، از قبل برنامه بريزيد که براي درآوردن ناراحتي از دل آنها و رفع کدورت، چه کار مي‌خواهيد بکنيد. يادتان باشد، اينکه فقط چون کسي عذرخواهي شما را قبول کرده است، به اين معنا نيست که کاملاً بخشيده شده‌ايد، بلکه ممکن است  مدت‌ها طول بکشد تا آن فرد دوباره به شما اعتماد کند. شما کار زيادي براي سرعت بخشيدن به اين روند نداريد.

اگر فرد موردنظر واقعاً برايتان مهم است، ارزشش را دارد که زمان لازم را به او بدهيد تا آرام‌تر شود؛ اما نبايد انتظار داشته باشيد که وي فوراً به حالت عادي برگردد.